Γκέοργκ Μπίχνερ (1813 – 1837)

Γκέοργκ Μπίχνερ (1813 – 1837)

dromena
Μοιράσου το!

Ο Γκέοργκ Μπίχνερ (Georg Büchner, Ντάρμστατ 17 Οκτωβρίου 1813 – Ζυρίχη 19 Φεβρουαρίου 1837) ήταν Γερμανός συγγραφέας και δραματουργός. Προς τιμήν του απονέμεται το Βραβείο Γκέοργκ Μπίχνερ. Συμμετείχε ενεργά σε επαναστατικά κινήματα φιλελευθερισμού και έγραψε διάφορα συγγράμματα διαμαρτυρίας και διεκδικήσεων, όπως «Ο ταχυδρόμος της Έσσης», όπου υποστήριζε τους χωρικούς.

Για τη δραστηριότητά του αυτή καταδιώχτηκε από την αστυνομία και κατέφυγε στη Ζυρίχη, όπου έγινε καθηγητής φυσικών επιστημών στο πανεπιστήμιο. Πέθανε πολύ νέος, γι’ αυτό και η συγγραφική του παραγωγή είναι μικρή και αποτελεί δείγμα του μεγάλου πνεύματος του συγγραφέα. Το έργο του Μπίχνερ κατατάσσεται στα πρώτα δείγματα του ρομαντισμού.

  • ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

(2013) Βόιτσεκ, μετάφραση Ιωάννα Μεϊτάνη, εκδόσεις Νεφέλη. Βόιτσεκ: «Φεύγω. Όλα είναι πιθανά. Ο άνθρωπος! Όλα είναι πιθανά. Έχουμε ωραίο καιρό, κύριε Λοχαγέ. Κοιτάξτε τι όμορφος, πηχτός, γκρίζος ουρανός, σου ’ρχεται να του καρφώσεις ένα μπαστούνι και να κρεμαστείς από κει πάνω, μόνο και μόνο επειδή υπάρχει η παύλα ανάμεσα στο ναι και ξανά πάλι ναι – και όχι, κύριε Λοχαγέ, ναι και όχι; Φταίει το όχι για το ναι ή το ναι για το όχι; Πρέπει να το σκεφτώ…»

(2013) Βόιτσεκ. Λεόντιος και Λένα, μετάφραση ΕρρίκοςΜπελιές, εκδόσεις Ηριδανός. Το  έργο είναι μία σε πρώτο επίπεδο κλασική ιστορία, που θα μπορούσε να έχει γραφτεί στην αρχή του Ρομαντισμού, τα άλλα δύο θεατρικά του, και ειδικά ο ημιτελής Βόιτσεκ, τονίζουν τις κοινωνικές αδικίες που αποθηριώνουν την ψυχή του ανθρώπου σε εποχές γεμάτες πολέμους και άδικα χυμένο αίμα. Σε τέτοιους χαλεπούς καιρούς, το ανυπεράσπιστο άτομο αποκτά τη βεβαιότητα ότι έχει χάσει τα πάντα – και σ’ αυτό το σημείο ο Μπίχνερ συγγενεύει με τον μεταγενέστερό του Μπρεχτ.

(2013) Λεόντιος και Λένα, μετάφραση Αλίκη Αλεξανδράκη, εκδόσεις Δωδώνη. Ο «Βόιτσεκ», αν και γράφτηκε το 1836, επηρέασε όσο λίγα έργα το θεατρικό τοπίο του 20ού αιώνα. Και είναι η πρώτη φορά που ολόκληρο το αυθεντικό κείμενο – δηλαδή και τα τέσσερα σχεδιάσματα του Μπίχνερ – παρουσιάζεται σε ενιαία παράσταση, σε μετάφραση του Αντώνη Γαλέου, ειδικά για την παράσταση. Ο «Βόιτσεκ» είναι ένα έργο για τους καταπιεσμένους, τους προλετάριους, τους αδικημένους. Ένα έργο για τον έρωτα μέχρι το φόνο και την αυτοκτονία. Ο Βόιτσεκ είναι ένας ήρωας αρχέτυπο για τον 20ό αιώνα. Είναι ο προφήτης μιας στρατιάς κολασμένων που επελαύνει μέσα στον εφιάλτη του μέλλοντος. Ο «Βόιτσεκ» είναι ένα θεατρικό έργο με τουλάχιστον δέκα διασκευές για τον κινηματογράφο, για την όπερα και για κόμικς. Ο πρίγκιπας Λεόντιος πλήττει. «Τόσο νέος μέσα σ’ έναν τόσο γερασμένο κόσμο», ο Λεόντιος νιώθει άδειος, χωρίς καμιά χαρά. Ο βασιλιάς πατέρας του επιμένει να τον παντρέψει με μια πριγκίπισσα, που ο Λεόντιος δεν έχει δει ποτέ, τη Λένα. Ο πρίγκιπας οργανώνει τη φυγή του και με τη βοήθεια του ακόλουθού του, Βαλέριου, ξεκινά μια περιπλάνηση μακριά από το βασίλειό του. Στην Ιταλία,  ο Λεόντιος συναντά και ερωτεύεται μια «άλλη» κοπέλα. Ο γάμος μοιάζει αναπόφευκτος. Χρησιμοποιώντας ευφάνταστα υλικό παραμυθιού, ο Γκέοργκ Μπίχνερ γράφει μια πικρή «κωμωδία» – απάντηση στον Γερμανικό ρομαντισμό, καταγγέλλοντας την κοινωνική παρακμή και την υποκρισία.

(2011) Λεόντιος και Λένα, μετάφραση Αλίκη Αλεξανδράκη, εκδόσεις Ελευθεροτυπία

(2011) Ο θάνατος του Δαντόν, μετάφραση Γιώργος Δεπάστας, εκδόσεις Νεφέλη. Ο Δαντόν, μία από τις κύριες μορφές της Γαλλικής Επανάστασης, έχει κουραστεί από τις αδιάκοπες εκτελέσεις και την ανούσια πλέον αιματοχυσία κι έρχεται σε σύγκρουση με τον πρώην σύντροφο του και συνεπαναστάτη, τον πανίσχυρο Ροβεσπιέρο, ο οποίος αρχίζει να δρομολογεί την καταστροφή του. Παρόλο που ο Δαντόν θα μπορούσε να δραπετεύσει και να σωθεί, αφήνει τα γεγονότα με προφανή αδιαφορία να ακολουθήσουν τη ροή τους. Συλλαμβάνεται δικάζεται και τελικά αποκεφαλίζεται. Πίσω από την απάθεια του κρύβεται η φιλοσοφική πεποίθηση ότι κάθε άνθρωπος είναι ανίσχυρος μπροστά στις ιστορικές εξελίξεις και ότι ο ιδεαλιστικός αγώνας για την ελευθερία, τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία δεν έχει κατά βάθος κανένα νόημα, όπως και η ίδια η Δημιουργία. Δεν είναι περίεργο που αυτό το πρώτο έργο του Μπίχνερ θεωρήθηκε από τους συγχρόνους του ως απόλυτα μηδενιστικό. Σήμερα όμως καθηλώνει τον αναγνώστη/θεατή με την ευθύτητα του, το γλωσσικό πλούτο και τα ριζοσπαστικά φιλοσοφικά νοήματα του. Οι ήρωες προβάλλονται με μια πολυπλοκότητα πέρα από το σχήμα του Καλού και του Κακού. Τόσο ο Ροβεσπιέρος όσο και ο Δαντόν παραμένουν έως το τέλος βαθιά αινιγματικές προσωπικότητες.

(2010) Λεόντιος και Λένα, μετάφραση Γιώργος Δεπάστας, εκδόσεις Νεφέλη. Περίεργο πράγμα ο έρωτας. Στριφογυρίζεις ένα χρόνο μεταξύ ύπνου και ξύπνιου στο κρεβάτι, κι ένα ωραίο πρωί ξυπνάς, πίνεις ένα ποτήρι νερό, φοράς τα ρούχα σου, περνάς το χέρι πάνω απ’ το μέτωπό σου και συλλογίζεσαι – και συλλογίζεσαι. – Θεέ μου, πόσες γυναίκες χρειάζεται κανείς για να τραγουδήσει όλη την κλίμακα του έρωτα; Μόνο μία δεν φτάνει ούτε για μια νότα. Γιατί να είναι η πάχνη πάνω από τη γη μας ένα πρίσμα που διασπάει το λευκό φως του έρωτα σε ουράνιο τόξο;

(2005) Βόιτσεκ, μετάφραση Κοραλία Σωτηριάδου. Θέατρο του Νέου Κόσμου/ Νέα Σκηνή Τέχνης. Η αληθινή ιστορία του βετεράνου του σουηδικού και πρωσικού στρατού Γιόχαν Κρίστιαν Βόιτσεκ (1780-1824), που εκτελέστηκε σε δημόσια εκτέλεση στη Λειψία, στις 27 Αυγούστου 1824, για το φόνο της 46χρονης Γιοχάννα Κρίστιαν Βόοστ, μετά από γνωμοδότηση του Δρα Γιόχαν Κρίστιαν Κράους ότι είχε σώας τας φρένας κατά τη διάπραξη του εγκλήματος.

“Στα δύο προηγούμενα έργα του Μπίχνερ, στο “Θάνατο του Δαντόν” και το “Λεόντιος και Λένα”, τα λαϊκά πρόσωπα εμφανίζονται σε δεύτερο πλάνο. Στην κωμωδία “Λεόντιος και Λένα” είναι σχεδόν βουβά, περιορισμένα στο ρόλο του πλήθους που τους έχουν βάλει να ζητωκραυγάζουν στον πριγκιπικό γάμο· στο δράμα “Ο θάνατος του Δαντών” ο λαός λειτουργεί σαν αντίβαρο στις ιδεολογικές συζητήσεις, καθώς όμως η επανάσταση τον έχει σπρώξει στη γωνία, έχει δευτερεύοντα ρόλο πάνω στη σκηνή.

Στον “Βόιτσεκ”, ο Μπίχνερ δεν αντιμετωπίζει πια τον λαό σαν άμορφη μάζα, στο όνομα της οποίας μιλούν κάποτε ορισμένοι εκπρόσωποί της σχεδόν ανώνυμα: εδώ παίρνει πρόσωπα από τα χαμηλότερα σκαλοπάτια της κοινωνικής κλίμακας και τα κάνει κεντρικούς ήρωες μιας τραγωδίας. Έτσι, εκείνος που μέχρι τώρα ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, παθητικός θεατής είναι πια πρωταγωνιστής στην τραγική σκηνή. […] Ο Μπίχνερ είναι χωρίς αμφιβολία ο πρώτος στην ιστορία της δραματικής λογοτεχνίας που κάνει αυτό το βήμα. Και επιπλέον, δεν εξιδανικεύει τα πρόσωπα παρουσιάζοντάς τα σαν ήρωες των φτωχών ή της επανάστασης, παρά τα δείχνει στην καθημερινή τους ζωή με τα βάσανα και τις ταπεινώσεις τους. Δεν θα μπορούσαμε λοιπόν να δούμε στον Βόιτσεκ ένα θετικό πρότυπο για τους επερχόμενους κοινωνικούς αγώνες, αφού στην πραγματικότητα πρόκειται για έναν αντι-ήρωα. […]” (από το κείμενο του Jean-Louis Besson, “Μια τραγωδία της ταπεινής ζωής”)

“Ως θεατρικό έργο, με την έννοια ενός κλειστού κειμένου στο οποίο ο συγγραφέας έχει δώσει την τελική του μορφή, ο “Βόιτσεκ” δεν υπάρχει. Έχουν σωθεί μόνο 12 φύλλα χαρτί, όπου ο Μπίχνερ, ως επί το πλείστον σε γερμανικά σε γοτθική μορφή, μας έχει αφήσει 49 σχεδιάσματα σκηνών. Αυτό που γνωρίζουμε σήμερα σαν “Βόιτσεκ” είναι ένα φιλολογικό κολάζ που προέρχεται από τους εκδότες, οι οποίοι έχουν συγκροτήσει ένα λίγο ως πολύ πλήρες θεατρικό έργο από τις σκηνές που έχουν παραδοθεί. […]” (από το κείμενο του Marius von Mayenburg “Βόιτσεκ-ένα απόσπασμα: Η παράδοση του κειμένου”)

(2005) Λεντς, μετάφραση Αλέξανδρος Ίσαρης, εκδόσεις Άγρα. “Eίχε νυχτώσει στο μεταξύ, ο ουρανός και η γη είχαν γίνει ένα. Ένιωθε σαν να τον ακολουθούσε κάτι, κάτι που ήταν φοβερό, που δεν το αντέχουν οι άνθρωποι, λες και τον καταδίωκε η τρέλα ανεβασμένη πάνω σ’ ένα άλογο. […]”.

“Έχω συγκεντρώσει εδώ κάθε λογής ενδιαφέρουσες σημειώσεις γύρω από κάποιον φίλο του Γκαίτε, έναν κακότυχο ποιητή ονόματι Λεντς, που έζησε εδώ την ίδια εποχή με εκείνον και που κατέληξε μισότρελος”. Mε τούτο το σύντομο σχόλιο ο Γκέοργκ Μπίχνερ, ένας από τους σημαντικότερους Γερμανούς συγγραφείς του 19ου αιώνα, αναφέρεται το 1835 στον ποιητή Λεντς, ο οποίος, μαζί με τον Γκαίτε, υπήρξε ένας από τους κεντρικούς δημιουργούς του λογοτεχνικού κινήματος “Sturm und Drang” (“Θύελλα και Oρμή”) στην αρχήν της δεκαετίας του 1770.

H πρωτογενής πηγή του Mπίχνερ είναι κυρίως η μικρής έκτασης έκθεση με τον τίτλο “O κύριος Λ.” που συνέγραψε ο πάστορας Όμπερλιν, ο οποίος προσέφερε άσυλο στον Λεντς στην ορεινή Αλσατία, όταν ο άτυχος ποιητής είχε πλέον αρχίσει να παρουσιάζει σοβαρές ψυχικές διαταραχές. O Mπίχνερ όμως υπερασπίζεται τον “δικό του” Λεντς, αφηγούμενος την ίδια ιστορία με τελείως διαφορετικό τρόπο και από εντελώς διαφορετική σκοπιά.

O Mπίχνερ προσεγγίζει το θέμα του από τρεις σκοπιές: ως πολιτικός εξόριστος συμπάσχει με τον κατατρεγμένο Λεντς· ως λογοτέχνης προσανατολίζεται προς τον δημιουργό Λεντς· και, τέλος, ως νεαρός γιατρός ενδιαφέρεται για την “ψυχιατρική περίπτωση Λεντς”. H τελευταία είναι συγχρόνως και η πιο λεπτή προσέγγιση, δεδομένου ότι ο δημιουργός καλείται να διεισδύσει στην πιο προβληματική πλευρά του Λεντς, δηλαδή στην εκδήλωση της ψυχασθένειάς του, το έτος 1778.

(2004) Λεντς, μετάφραση Τούλα Σιετή, εκδόσεις Νήσος. Ο “Λεντς” είναι το μόνο διήγημα του Μπίχνερ· και μολονότι έχει κάποια κενά, μολονότι δεν πήρε ποτέ την οριστική, τελειωτική του μορφή, εντούτοις θεωρείται μέχρι τις μέρες μας, και μάλιστα ομόφωνα από τους πάντες, ειδικούς και αναγνωστικό κοινό, ως ένα από τα αναμφισβήτητα αριστουργήματα της γερμανικής λογοτεχνίας. Ο Κανέτι, για να μείνουμε σε ένα μόνο παράδειγμα, θεωρούσε τη μικρή αυτή νουβέλα μία από τις πιο γόνιμες αναγνωστικές εμπειρίες της ζωής του. Άλλοι θεωρούν ότι με αυτό αρχίζει η σύγχρονη γερμανική λογοτεχνία και ειδικά με την περίφημη φράση του στην αρχή κιόλας “μόνο μια φορά του ήταν δυσάρεστο που δεν μπορούσε να περπατήσει με το κεφάλι κάτω και τα πόδια πάνω”.
[…] (από το επίμετρο, σελ. 60)

(2003) Ο θάνατος του Δαντόν, μετάφραση Γιώργος Δεπάστας, εκδόσεις Νεφέλη

(2000) Λεόντιος και Λένα, μετάφραση Στέλιος Παυλίδης, εκδόσεις Ergo

(1995) Λεντς, μετάφραση Norgard Pechermeyer-Μιχαηλίδη, εκδόσεις Ευθύνη

(1986) Λεόντιος και Λένα, μετάφραση Αλίκη Αλεξανδράκη, εκδόσεις Δωδώνη

(1977) Λεντς, μετάφραση Μένης Κουμανταρέας, εκδόσεις Ηριδανός

(1971) Βόιτσεκ, μετάφραση Στέλιος Γούτης, εκδόσεις Γρηγόρη

****************************************************************

Γκέοργκ Μπίχνερ: μια περίπτωση για κλινική παρατήρηση

Ο Γκέοργκ Μπίχνερ είναι ένα από τα αινίγματα του ευρωπαϊκού -συγκεκριμένα του γερμανικού- Ρομαντισμού. Γεννημένος το 1813 κοντά στο Ντάρμσταντ, προοριζόταν για γιατρός, είχε κλίση επαναστάτη και απόμεινε στην ιστορία σαν θεατρικός συγγραφέας και λογοτέχνης. Σπουδαίο μυαλό με τεράστια όρεξη για μάθηση, λίγη λογοτεχνία έγραψε, αλλά τα τρία θεατρικά έργα του, εντυπώθηκαν στη γερμανική -και την ευρύτερη ευρωπαϊκή- πνευματική παράδοση.

Από αυτά μόνο το «Λεόντιος και Λένα» (1836) παρουσιάστηκε πριν από τον 20ό αιώνα το 1895. Τα άλλα δύο, «Ο θάνατος του Νταντόν» (1835) και ο ημιτελής «Βόιτσεκ» (1836), πρωτοπαίχθηκαν σε μια Γερμανία των αρχών του 20ού αιώνα που έβγαινε από τη μεγαλοσχημοσύνη του 19ου και έμπαινε σε ένα νέο ρεαλισμό, αυτού του εξπρεσιονισμού. Εκεί ο Μπίχνερ σαν μπροστά από τον καιρό του, ταίριαξε απόλυτα.

Πέθανε στα 23 του χρόνια και το μόνο έργο του που είχε δημοσιευθεί όσο ζούσε πέρα από το «Θάνατο του Νταντόν», το οποίο οι σύγχρονοί του βρήκαν άξεστο και ανατρεπτικό, ήταν μια επιστημονική εργασία για το νευρικό σύστημα ενός ψαριού του Ρήνου. Είχε σπουδάσει συγκριτική ανατομία, το 1836 κατέλαβε μια έδρα στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, και οι ακροατές του τον θυμούνταν δεκαετίες αργότερα για την ευρυμάθεια και την ενάργεια των διαλέξεών του στην ανατομία και τη φιλοσοφία (τότε οι φυσικές και οι θεωρητικές επιστήμες δεν ήταν τόσο αυστηρά οριοθετημένες όπως σήμερα). Πέθανε σε επιδημία τύφου το 1837 και ο θάνατός του ήταν απώλεια για τις γερμανικές επιστήμες και τα γράμματα.

Πώς συνδυάζεται αυτός ο μετά τον Διαφωτισμό ερευνητής της κατασκευής των ψαριών με τα λόγια που βάζει στο στόμα -στη μοναδική επιζώσα πρόζα του- του ποιητή Γ. Λεντς «από όλα, τα πάντα, ζητώ τη ζωή, τη δυνατότητα ύπαρξης- τότε είναι καλή. Δεν είναι δουλειά μας να κρίνουμε αν είναι άσχημη ή όμορφη;».

Ο Λεντς ήταν ανισόρροπος γι’ αυτό προσείλκυσε τον Μπίχνερ. Τα έργα του Μπίχνερ είναι για ανθρώπους που σφύζουν από ζωή, οι οποίοι όμως έχουν κάνει, ή μπορούν να έχουν κάνει, άσχημα πράγματα. Ο Νταντόν ήταν ο αρχιτέκτονας της Γαλλικής Επανάστασης και αποκεφαλίστηκε από αυτήν, ο Βόιτσεκ ένα κατ’ ουσίαν καλό ανθρωπάκι και ασήμαντος σαν όλους διαπράττει ένα απεχθές έγκλημα, γινόμενος έτσι με τα λόγια ενός κριτικού «η πρώτη κλινικά παρατηρημένη περίπτωση ψύχωσης στη λογοτεχνία». Εάν ο Μπίχνερ φαίνεται, κατά το λεγόμενο, σύγχρονος, είναι γιατί τα πρόσωπά του ρέπουν προς την αντισυμβατικότητα και τον ανορθολογισμό. Το δράμα τους βρίσκεται στην ψυχολογία τους και όχι στην ηθική.

Τώρα, καθώς γράφει ο Τζέιμς Γούντολ στη «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», ο Μπίχνερ επιστρέφει στο Βερολίνο. Ο «Θάνατος του Νταντόν», στη Σαουμπίνε (όπου είχε πρωτοανέβει το 1902) σε μια τετράωρη παράσταση του Τόμας Οστερμάιερ που συνεχίζει σε περιοδεία, ο «Βόιτσεκ» στυλοβάτης του εξπρεσιονισμού που έκανε θαυμαστή όπερα το 1925 ο Αλμπαν Μπεργκ στο Μπερλίνερ Ανσάμπλ από το θέατρο, Μπέτι Νάνσεν της Κοπεγχάγης σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Γουΐλσον και πάλι ο «Βόιτσεκ» στο Μπερλίνερ Φεστεπιλχάους, από τον νέο θίασο της Βουδαπέστης Κρέτακορ και τον νεαρό σκηνοθέτη (27 ετών) Αρπάντ Σίλινγκ ο οποίος, στην ιστορία του στρατιώτη που τρελαμένος από τις ταπεινώσεις και τη ζήλεια, σκοτώνει την ερωμένη του, τονίζει τα κοινωνικά στοιχεία υπογραμμίζοντας το πώς αποθηριώνει την ψυχή των ανθρώπων, το αίσθημα ότι άδικα, έχουν χάσει τα πάντα στον κόσμο. Μπρεχτ πριν από τον Μπρεχτ. Υψηλή εκδίκηση. [Η Καθημερινή, 20.09.2001]


Μοιράσου το!
ΔΡΩΜΕΝΑ ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

ΙΣΩΣ ΣΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ

© dromena.net All rights reserved. | Developed by Δυτικός Άνεμος