Ο μεγάλος Ιταλός θεατρικός συγγραφaέας, ηθοποιός και θιασάρχης Εντουάρντο ντε Φιλίππο [Eduardo De Filippo], από τα μέσα ήδη της δεκαετίας του 1940, όταν σχημάτισε τον δικό του θίασο κι έγραψε τα καλύτερα έργα του, ήταν γνωστός σε ολόκληρη την Ιταλία απλώς ως Εντουάρντο. Με την ίδια οικειότητα τον αντιμετωπίζει κι ο συγγραφέας Μαουρίτσιο Τζιαμούσο [Maurizio Giammusso] στη βιογραφία του – την πρώτη του Ντε Φιλίππο που κυκλοφόρησε πριν μερικά χρόνια στην Ιταλία, μια οικειότητα που φαίνεται ακόμη και στον τίτλο “Η ζωή του Εντουάρντο” (Vita di Eduardo, Mondadori 1993, elleu 2004).

Το μισό σχεδόν βιβλίο αναλώνεται στη ζωή και τη δουλειά και των άλλων Ντε Φιλίππο, πράγμα αναπόφευκτο μιας και ο Εντουάρντο προερχόταν από μια παραδοσιακή θεατρική οικογένεια της Νάπολης, και μέσα στους κόλπους της αναπτύχθηκε. Στην αδελφή του Τιτίνα, τον αδελφό του Πεππίνο (μαζί με τον οποίο έπαιξε στη σκηνή επί 20 χρόνια) και τον ηθοποιό και θεατρώνη πατέρα τους Εντουάρντο Σκαρπέττα [Eduardo Scarpetta] που ειδικευόταν στη μεταφορά στη ναπολιτάνικη διάλεκτο, γαλλικών φαρσοκωμωδιών.

Αυτό που δεν είναι τόσο γνωστό και που το κάνει ευρύτερα γνωστό το βιβλίο – αν και είναι άσχετο με το ταλέντο και το έργο του Ντε Φιλίππο – είναι ότι τόσο αυτός όσο και τ’ αδέρφια του Τιτίνα και Πεππίνο, δεν ήσαν παιδιά της συζύγου του πατέρα τους Ρόζας, αλλά μιας εξαδέλφης της, της Λουίζας που ήταν μέρος του σπιτικού του Σκαρπέττα.

Το κάνει μεν ευρύτερα γνωστό αλλά δεν πολυαπασχολείται με το γιατί ο Εντουάρντο δεν ήθελε να μαθευτεί το ότι ήσαν παράνομος μόνος, πράγμα που οδήγησε και στην ρήξη με τον αδελφό του Πεππίνο όταν αυτός με αφορμή την έκδοση της αυτοβιογραφίας του το 1977, άρχισε σε συνεντεύξεις ν’ αποκαλύπτει το γεγονός.

Ήδη όμως από το 1944 οι δυο τους είχαν πάψει να εμφανίζονται μαζί στη σκηνή.

Τα “μπουλούκια”

Η ιστορία των νεαρών Ντε Φιλίππο που έμειναν ξακουστοί σε όλη την Ιταλία, πρώτα στο μιούζικ χωλ κι ύστερα στο θέατρο, είναι και η ιστορίας της αεικίνητης ζωής των θεατρικών μπουλουκιών στην Ιταλία των αρχών του αιώνα.

Ο Εντουάρντο, που πέθανε το 1984, ντεμπουτάρισε στην ηλικία των 4 χρόνων, ενώ ο πατέρας του αποσύρθηκε λίγο αργότερα. Μετά από δουλειά κάποιων χρόνων με τον Βιντσέντσο Σκαρπέττα, τον νόμιμο γιο του πατέρα τους, οι Ντε Φιλίππο βγήκαν στο μιούζικ χωλ, παίζοντας συνήθως σε νούμερα, που παρουσιάζονταν πριν από την προβολή μιας κινηματογραφικής ταινίας, τα λεγόμενα “αβανσπετάκολο” [avanspettacolo]. Τα σκετσάκια που έγραφε ο Εντουάρντο για τους τρεις τους, γίνονταν σιγά-σιγά μονόπρακτα.

Η κρίσιμη, όμως, καμπή στην καριέρα τους, και κυρίως του Εντουάρντο, ήρθε αργότερα. Ήταν η γνωριμία τους με τον Λουίτζι Πιραντέλο. Οι Ντε Φιλίππο μετέφεραν στη ναπολιτάνικη διάλεκτο ορισμένα έργα του, μεταξύ των οποίων και τη “Λιόλια”, όπου είχε μεγάλη επιτυχία ο πρόσθετος, πρωτότυπος διάλογος που πρόσθεσε ο Πεππίνο. Ένα άλλο, το “Τραγιάσκα και κουδούνα”, ο Εντουάρντο το έπαιξε μέχρι το τέλος της ζωής του, όμως η θεατρική διασκευή της νουβέλας “Το καινούργιο κουστούμι” δεν υπήρξε ιδιαίτερα ευτυχής. Ο Εντουάρντο πήρε πολλά από τον Πιραντέλο, ίσως πάρα πολλά, κατά τους αρνητικούς κριτικούς του, έγραψε όμως και θαυμάσια έργα, τα καλύτερα από αυτά, κατά γενική ομολογία, μετά το χωρισμό από τον αδελφό του Πεππίνο, ένας χωρισμός που εντέλει απέβη προς όφελος και των δυο.

Ο Πεππίνο ήταν σπουδαίος κωμικός ηθοποιός, θεατρικός επιχειρηματίας και συγγραφέας φαρσοκωμωδιών, ο Εντουάρντο όμως ήταν κάτι περισσότερο όπως φάνηκε από το έργο που έγραψε μετά το χωρισμό με τον αδελφό του, το Napoli milionaria, που για ορισμένους είναι για το μεταπολεμικό ιταλικό θέατρο ό,τι ήταν για το μεταπολεμικό ιταλικό κινηματογράφο η “Ρώμη, ανοχύρωτη πόλη” του Ροσελίνι.

Ο παραλληλισμός με τον κινηματογράφο δεν είναι άστοχος. Ο Εντουάρντο έκανε θαυμάσια ταινία το έργο αυτό, την καλύτερη ίσως από τις πολλές που έκανε είτε σε πρωτότυπα σενάριά του είτε διασκευάζοντας θεατρικά του έργα.

Στο Napoli milionaria, υπάρχει μια αστεία σκηνή, όπου ο πρωταγωνιστής –ο μεγάλος Ναπολιτάνος ηθοποιός Τοτό– υποκρίνεται τον πεθαμένο, ενώ οι γυναίκες κλαίνε και στηθοκοπιούνται γύρω του μόνο και μόνο για να παρασύρουν τον αστυνομικό που επιβλέπει από τα αγαθά της μαύρης αγοράς τα οποία φαίνονται αραδιασμένα στα ράφια.

Ήταν γενικά αποδεκτό ότι ο Ντε Φιλίππο από γενναιοδωρία είχε δώσει τον ρόλο αυτό στον Τοτό, όμως ο Τζιαμούσο αποκαλύπτει ότι ήταν πρωτοβουλία του παραγωγού Κάρλο Πόντι και ο Εντουάρντο δεν υπήρξε διόλου ευτυχής με αυτήν.

Εγωιστής

Το βιβλίο δεν κρύβει την κακή πλευρά του χαρακτήρα του Εντουάρντο, την “Κατιβερία”, που προέκυπτε όμως μάλλον από εγωιστικούς λόγους, παρά από επιθυμία να κάνει το κακό.

Οι ηθοποιοί του π.χ. τον θεωρούσαν σκληρό γιατί έδινε μεγαλύτερο μισθό σ’ όποιον υπέγραφε δίχως να ονομάσει αμοιβή. Διεθνώς γνωστός έγινε στα ύστερα χρόνια του, όταν την “Φιλουμένα Μαρτουράνο”, με την οποία είχε θριαμβεύσει η αδελφή του Τιτίνα στη σκηνή και την οθόνη στα τέλη της δεκαετίας του ’40, έπαιξαν στον κινηματογράφο η Σοφία Λόρεν στην ταινία του Ντε Σίκα “Γάμος α λα ιταλικά” και στο θέατρο, στο Λονδίνο, η Τζόαν Πλοουράιτ, σε σκηνοθεσία Τσεφιρέλι.

Η παράσταση αυτή μεταφέρθηκε και στο Μπροντγουέι, ενώ σημαντικό ρόλο στη διεθνή αναγνώριση του Ντε Φιλίππο έπαιξε και ο Πίτερ Ντόμπνι που έφερε με το θίασό του τη Napoli milionaria, στο Διεθνές Θεατρικό Φεστιβάλ του Λονδίνου, το 1972. Η βιογραφία του Τζιαμούσο είναι εμπλουτισμένη και με κριτικές αναλύσεις των έργων του Ντε Φιλίππο, αλλά και με αναλυτικές περιγραφές των αγώνων του με τις δημοτικές αρχές της πόλης του, όπως τη μάχη για να ξαναχτίσει με δικά του έξοδα το θέατρο “Σαν Φερντινάντο” [San Ferdinando] που το πέτυχε μεν αλλά η Νάπολη ποτέ δεν τον ευχαρίστησε.

Στα τελευταία του χρόνια ασχολήθηκε εκτεταμένα με την τηλεόραση, αφήνοντας πίσω του πολύ αξιόλογες τηλεοπτικές μεταφορές των γνωστότερων έργων του. Πέρα όμως από το συγγραφικό του έργο για το θέατρο, το συγκινητικότερο ίσως δείγμα που άφησε, της ερμηνευτικής του πλευράς για όσους δεν ευτύχησαν να τον δουν και να τον ακούσουν να παίζει, είναι μια κασέτα με την “Τρικυμία” του Σαίξπηρ, σε δική του μετάφραση στα ναπολιτάνικα, όπου παίζει όλα τα πρόσωπα, πλην της Μιράντας. Ήταν το κύκνειο άσμα μιας σπουδαίας φυσιογνωμίας του ιταλικού θεάτρου.

__________________

• Κεντρική φωτογραφία: Όψη του θεάτρου Σαν Φερντινάντο στη Νάπολη

The following two tabs change content below.

• Bio
• Latest Posts

dromena

Latest posts by dromena (see all)

• Κυκλοφορεί σε μετάφραση του Καθηγητή Βάιου Λιαπή το βιβλίο «Το Αρχαίο Θέατρο μέσα από τις Πηγές» - 14 Νοεμβρίου, 2024
• ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ : Η Αυλή των Θαυμάτων (3) - 11 Νοεμβρίου, 2024
• ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ : Η Αυλή των Θαυμάτων (2) - 10 Νοεμβρίου, 2024
• ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ : Η Αυλή των Θαυμάτων (1) - 10 Νοεμβρίου, 2024
• Θέατρο του λαού: Ο Καραγκιόζης, η ιστορία του, η σημασία του - 27 Απριλίου, 2024