Παναγιώτης Κούστας

Η φάση θα μπορούσε να είναι «τι είναι εδώ;» ή «δεν ξέρω τι λένε σε αυτές τις περιπτώσεις». Δεν έχω κάνει ποτέ πριν κάποια σοβαρή κουβέντα περί τσίρκου. Μάλλον ούτε ασόβαρη. Όσο για τα ακροβατικά, αυτά παραπέμπουν στο μυαλό μου ευθέως στον χώρο του «φθηνού» θεάματος. Παρ’ όλα αυτά, έχω δει τρεις παραστάσεις της ομάδας κι όμΩς κινείται, χωρίς να αντιληφθώ ότι αυτό που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μου είναι όντως τσίρκο, ένα τσίρκο διαφορετικό από αυτό που έχουμε οι περισσότεροι στο μυαλό μας. Η ομάδα γιόρτασε πρόσφατα τα 20ά της γενέθλια. Ιδρύθηκε λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες από τον Καμίλο Μπεντανκόρ και τη Χριστίνα Σουγιουλτζή, η οποία μου ανοίγει τη βαριά σιδερένια πόρτα του θεάτρου Ροές και με ξεναγεί στη σκηνή. Μου δείχνει τα πανιά, τις κούνιες, τα σχοινιά και μια σιδερένια κατασκευή σαν σκακιέρα που χρησιμοποιούν τα μέλη της ομάδας για τα ακροβατικά τους.

Eίναι το τσίρκο τέχνη;

Ο Καμίλο είναι από την Αργεντινή, με καταγωγή από την Ουρουγουάη, πολιτικός πρόσφυγας. Πήγε κάποια στιγμή στη Γαλλία για να κάνει σπουδές τσίρκου, αφού είχε ασχοληθεί για κάποια χρόνια με το κοινωνικό θέατρο στην Αργεντινή. Στην Ελλάδα έφτασε ως ταξιδιώτης. «Πρέπει να ήταν αρχές της δεκαετίας του 2000 όταν γνωριστήκαμε, εδώ», θυμάται η Χριστίνα. «Είχαμε κοινούς φίλους. Εγώ ήμουν χορεύτρια, είχα τελειώσει τις σπουδές μου και δούλευα πάνω στον αυτοσχεδιασμό. Τότε περίπου συνέβη ένα γεγονός πολύ μεγάλο για τις ζωές μας. Άνοιξε ο Κρατήρας στον Κεραμεικό, ένας χώρος που έφτιαξε η ομάδα χορού Sine Qua Non και ήταν, για τα δικά μας δεδομένα, κάτι πολύ πρωτοποριακό. Βρεθήκαμε να είμαστε μέρος αυτού του οικοσυστήματος, που λειτουργούσε ως υπερ-ομάδα».

Στον Κρατήρα πρόλαβα να παρακολουθήσω και εγώ μια καταπληκτική Ιεροτελεστία της άνοιξης, χορογραφημένη από τον Αντώνη Φωνιαδάκη, ενώ θυμάμαι χαρακτηριστικά τη Μάρθα Φριντζήλα να τριγυρνάει στον χώρο. Ήταν ένα παλιό συνεργείο αυτοκινήτων με γυμνούς τοίχους και μια οροφή γεμάτη «σίδερα», στο οποίο γίνονταν παραστάσεις, μαθήματα, σεμινάρια· ο ρόλος του ολοκληρώθηκε όταν «έσκασε», κυριολεκτικά – παρουσίασε προβλήματα στατικότητας και γκρεμίστηκε το 2009.

Ο κόσμος του Καμίλο δεν εμπεριείχε, όμως, μόνο το τσίρκο. Πέρα από τα εναέρια ακροβατικά ή την τεχνογνωσία που απαιτείται για να μη συμβούν ατυχήματα –δεξιότητες στις οποίες, ουσιαστικά, εκπαίδευε εκείνος όσους γίνονταν κομμάτι της ομάδας–, έφερνε μαζί του και έναν άλλο ορισμό για το τι σημαίνει να συνεργάζεσαι με άλλους ανθρώπους για να φτιαχτεί από κοινού μια παράσταση που προαπαιτεί τη μονιμότητα από τις σχέσεις των ανθρώπων. Όπως μου εξηγεί η Χριστίνα, «η ομάδα σχηματίζεται έως σήμερα από σταθερά, στο περίπου, άτομα με τα οποία προϋπάρχει μια μεγάλη περίοδος γνωριμίας πριν γίνουν κομμάτι της». Αναφέρω τα ονόματα του Ερμή Μαλκότση και της Αντιγόνης Λινάρδου, που ήταν μέλη της ομάδας από την αρχή, όμως πολλοί ακόμα σημάδεψαν της εξέλιξή της. «Μπαινοβγαίνουν οι άνθρωποι, γιατί η ζωή μετά από κάποια στιγμή είναι πολύπλοκη».

 Πέρα από τα εναέρια ακροβατικά ή την τεχνογνωσία που απαιτείται για να μη συμβούν ατυχήματα,  ο Καμίλο Μπεντανκόρ έφερε μαζί του και έναν άλλο ορισμό για το τι σημαίνει να συνεργάζεσαι με άλλους ανθρώπους.

Μαθήματα ακροβατικών

Τα πρώτα βήματα της ομάδας η ίδια τα θεωρεί ερασιτεχνικά. «Βλέπαμε τα πάντα σαν παιχνίδι, είχαμε έντονες σχέσεις και ήμασταν προστατευμένοι, καθώς δεν βρισκόμασταν στην επίσημη αγορά της τέχνης για να πρέπει να αποδείξουμε ότι είμαστε καλοί ακροβάτες». Απόλαυσαν, λοιπόν, μια «περίοδο ασυλίας» κατά την οποία βελτιώθηκαν τεχνικά και συνεκπαιδεύτηκαν. Πλέον, στις Ροές παραδίδονται μαθήματα και σεμινάρια ακροβατικών. «Όταν ξεκινήσαμε, η ομάδα ήταν πολύ ανομοιογενής. Έπρεπε να βρεθεί ένας κώδικας ώστε να συνδεθούμε σε μια κοινή περιοχή. Τα μαθήματα και τα σεμινάρια έτσι ξεκίνησαν – οι άλλοι έκαναν χορό μαζί μου, εγώ έκανα ακροβατικά με τον Καμίλο, εναέρια με κάποιον άλλο».

Όταν «έσκασε» ο Κρατήρας, βγήκαν στην ελεύθερη αγορά. Τις πρώτες τους δουλειές τις έδειξαν στο καινούργιο, τότε, Ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη. Έκαναν περιοδείες, συμμετείχαν σε φεστιβάλ, η ομάδα άρχισε να πλαισιώνεται από χορευτές που ήταν πιο έτοιμοι (π.χ. από τους γυμναστές ή όσους προέρχονταν από τις πολεμικές τέχνες) να αντιμετωπίσουν τις απαιτήσεις μιας δομημένες παράστασης. Έκτοτε, ετοιμάζουν συνήθως μία καινούργια παραγωγή τον χρόνο. «Το μεγάλο στοίχημα της ομάδας αυτή τη στιγμή, επειδή εξ αρχής χτίστηκε εξω-καλλιτεχνικά, είναι η ειλικρινής βιωσιμότητα. Γι’ αυτόν τον λόγο νοικιάσαμε τις Ροές. Προσπαθούμε οι παραστάσεις μας να παίζονται καιρό, για να μπορούν να έχουν μια αληθινή τοποθέτηση μέσα στη ζωή. Να έρχεται κόσμος να τις βλέπει. Το να παρουσιάσουμε ένα έργο, π.χ., μόνο για τέσσερις βραδιές μέσα στον χρόνο προσωπικά δεν με ενδιαφέρει».

Τη ρωτάω αν, μέσα σε αυτά τα είκοσι χρόνια, υπάρχουν παραστάσεις που να τις θεωρεί σημαντικές για την ομάδα. «Ο Ερωτόκριτος που κάναμε με τους Χαΐνηδες και τον Ψαραντώνη έκανε γνωστή την ομάδα ευρέως και έδωσε ένα στίγμα. Δεν μπορώ, όμως, να διαχωρίσω τις παραστάσεις μας, καθώς μία που ενδεχομένως δεν πήγε καλά και δεν παίχτηκε καιρό μπορεί να στάθηκε ο λόγος για να μας πάει καλύτερα η επόμενη, μπορεί να μας έδωσε έναν λόγο για να συνεχίσουμε να προσπαθούμε».

Στη θύμηση αυτής της συνεργασίας συνειδητοποιώ ότι οι παραστάσεις τους που έχω παρακολουθήσει έχουν μια «ελληνικότητα» (ένας όρος που ξενίζει κι εμένα τον ίδιο όταν τον γράφω) που βγαίνει μέσω της μουσικής. «Σωστά το λες. Προσπαθήσαμε να φέρουμε στο τσίρκο έναν ήχο που δεν είναι συνδεδεμένος με αυτό. Όχι για την ελληνική σφραγίδα, αλλά γι’ αυτό που ασυνείδητα επικοινωνεί η μουσική. Για τη συγκίνηση που μας προκαλεί η σύνδεση μαζί της. Ο βασικός μας συνεργάτης είναι ο Κλέων Αντωνίου των Mode Plagal, ο οποίος, αν και είναι ροκ ως πρόσωπο, ξέρει ουσιαστικά την ελληνική παράδοση».

Να μην είναι μόνο ένα νούμερο

Βιοπορίζεται, άραγε, κανείς από τον χορό, τα ακροβατικά, το τσίρκο; «Από τίποτε από αυτά. Από την τέχνη τους μπορούν να ζήσουν μόνο κάποια άτομα, πολύ συγκεκριμένα, με τεράστια αφιέρωση σε αυτό που κάνουν. Γενικά, όμως, η ενασχόληση με την τέχνη είναι ένα είδος πολυτέλειας. Ή κάτι που σ’ το προσφέρει η κοινωνική σου τάξη. Αν είσαι πλούσιος και θέλεις να έχεις αυτή την ενασχόληση, μπορείς. Διαφορετικά απαιτείται τεράστια αφιέρωση κι αυτό μπορεί να πάει καλά, κακά, ανά κύκλους. Είναι κάτι που τρομοκρατεί. Πρέπει να αντέχεις να είσαι συνέχεια πάνω σε μια σανίδα του σερφ, κόντρα στο κύμα. Κι ό,τι γίνει. Όσο πάει. Οι δεσμοί με το καλλιτεχνικό κομμάτι της δουλειάς μας, από την άλλη, βλέπω ότι κλυδωνίζονται περίεργα όταν κάποιος πάει να τη δει φουλ επαγγελματικά».

«Γενικά, η ενασχόληση με την τέχνη είναι ένα είδος πολυτέλειας. Ή κάτι που σ’ το προσφέρει η κοινωνική σου τάξη». ― Χριστίνα Σουγιουλτζή

Όταν μιλάει για κλυδωνισμούς, αντιλαμβάνομαι απόλυτα τι εννοεί. Πόσοι, άλλωστε, από εμάς, που παροικούμε την καλλιτεχνική Ιερουσαλήμ ως προπονημένοι θεατές ή φιλότεχνοι, δεν έχουμε δει ταλέντα με τεράστια δυναμική να χάνονται στον βωμό της εμπορικότητας; «Το τσίρκο είναι ένα παραστασιακό είδος που αντιμετωπίστηκε εξ αρχής και παντού ως μαϊντανός θεαμάτων. Εμείς, ως ομάδα, έπρεπε να ανατρέψουμε αυτή την εικόνα. Ακόμη και τώρα παλεύουμε για να μην είναι, π.χ., τα ακροβατικά μόνο ένα νούμερο που θα μπει σφήνα σε ένα μιούζικ σόου. Στα μπουζούκια βλέπεις να κατεβαίνουν πανιά από το ταβάνι. Ο χώρος μας είναι παραδομένος στο θέαμα. Έχει χαρακτηριστεί με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Εμείς προσπαθούμε να αποχαρακτηρίσουμε το τσίρκο. Να το εντάξουμε στον χώρο της τέχνης».

Για την ομάδα και τις παραστάσεις που ετοιμάζονται επισκεφτείτε τον ιστότοπο kiomoskineitai.gr.

• (Φωτογραφίες: Άγγελος Γιωτόπουλος)
• Από το περιοδικό “Κ” της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ