Μιχ. Ροδάς: Το θέατρο επί Κατοχής

Μιχ. Ροδάς: Το θέατρο επί Κατοχής

Μοιράσου το!

  • Μιχ. Ροδάς

ΤΙΣ ΒΡΑΔΙΝΕΣ ΩΡΕΣ της 11ης Οκτωβρίου 1944 με κάλεσαν ξαφνικά στο Δημαρχείο και μου ανεκοίνωσαν μια μεγάλη είδηση. Οι Γερμανοί φεύγουν οριστικά! Σαν δημοτικός σύμβουλος Αθηνών – εκτελούσα και χρέη γενικού γραμματέα – συνόδευσα τον δήμαρχο και τον πρόεδρο του δημοτικού συμβουλίου στο Ψυχικό για να παραλάβουμε την πόλη και να λύσουμε τα δεσμά της τυραννίας που τέσσερα χρόνια εβάρυναν το άστυ της Παλλάδος.

Είχε νυχτώσει όταν μπήκαμε στο αυτοκίνητο του Δήμου και ξεκινήσαμε για το Ψυχικό. Οι διπλοσκοποί της γερμανικής φρουράς, έπειτα από αυστηρό έλεγχο, μας άνοιγαν τον δρόμο και σιγά-σιγά φτάσαμε  στο στρατηγείο του στρατηγού της αεροπορίας Φέλμι, όπου μας υπεδέχθη με μεγάλη ευγένεια ο άλλοτε βλοσυρός και τρομερός Φον Ρουμόρ, συνταγματάρχης του επιτελείου και της κατασκοπείας. Μας παρουσίασε στον στρατηγό, ένα ξανθό Βερολινέζο που ανέπνεε ανάμεσα στις φωτογραφίες του Χίτλερ, μικρές και μεγάλες, με το ύφος του κοσμοκατακτητή. Μας εχαιρέτισε εθνικοσοσιαλιστικά και μας είπε ότι ο Χίτλερ έδωσε εντολή να μείνει άθικτη η πόλις των Αθηνών και ότι την επομένη θα υποσταλεί η σημαία του Ράιχ από τον ιερό βράχο της Ακροπόλεως. Και προσέθεσε:

-Ελπίζω ότι αυτή τη χειρονομία του Χίτλερ δεν θα την ξεχάσουν οι Έλληνες.

Να την ξεχάσουμε; Κάθε άλλο. Κι αυτή θα θυμόμαστε και πολλές άλλες, για να την διηγούμεθα στα παιδιά μας και στις κατοπινές γενεές. Εγώ μάλιστα ετοιμαζω ένα βιβλίο ιστορικό με τον τίτλο Οι βάρβαροι επέρασαν. Και στις σελίδες του θα γράψω για τον γερμανικό πολιτισμό που τον πληρώσαμε με αίμα, με σάρκες και κόκαλα ανθρώπινα. Το ενδιαφέρον αυτού του βιβλίου θα είναι ποικίλο, ακόμα και για την πολιτική των Γερμανών στο θέατρο, που ειδικά έχω αφοσιωθεί.

Οι Γερμανοί ενόμισαν ότι θα κατακτήσουν την ελληνική ψυχή αν εκτοπίσουν τα κλασικά έργα από το ελληνικό δραματολόγιο και επιβάλουν τα δικά τους με το σύστημα της βίας και του τρόμου. Αλλά το ελληνικό θέατρο δεν είχε ανάγκη να πάρει μαθήματα πολιτισμού από τους Γερμανούς του Χίτλερ. Από τα πρώτα χρόνια της ελληνικής ανεξαρτησίας -1830- εφρόντισε να μεταφράσει μεγάλα έργα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και ν’ αναπτύξει την αισθητική του ελληνικού κόσμου. Όπως μετέφρασε τον Σαίξπηρ και τον Μολιέρο, έτσι μετέφρασε και τον Σίλλερ και τον Λέσιγκ και τον Γκαίτε και έκαμε το πνεύμα του κοινό αγαθό.

Αλλά ο χιτλερισμός έφερε νέα ήθη και έθιμα και έφθασε μέχρι του σημείου ώστε να θέσει σε διωγμό τον Σαίξπηρ. Για τους Γερμανούς ήταν το κόκκινο πανί που ερέθιζε τον ταύρο. Και όμως ο Σαίξπηρ στην Ελλάδα υπήρξε προσφιλής από τα πρώτα χρόνια του νεοελληνικού θεάτρου, από την εποχή που ο Νικόλαος Λεκατσάς και ο Διονύσιος Ταβουλάρης έπαιξαν Μάκβεθ, Έμπορο της Βενετίας, Άμλετ, Οθέλλο, Ρωμαίο και Ιουλιέτα, για να φτάσουμε στα νεότερα χρόνια στις κωμωδίες του μεγάλου άγγλου ποιητή.

Το Εθνικό Θέατρο ιδιαίτερα, κατά την περίοδο της γερμανικής Κατοχής εζήτησε κατ’ επανάληψιν την άδεια να παίξει τον Μάκβεθ και τον Ιούλιο Καίσαρα, ή τον Βασιλέα Ληρ, αλλά η γερμανική λογοκρισία απαντούσε με ένα έντονο: – Νάιν! Νάιν!!

Και όταν τους εγένετο υπόμνηση ότι σε μερικά θέατρα στη Γερμανία παίζεται και τώρα ο Σαίξπηρ, απαντούσαν ότι εκεί το ζήτημα είναι καλλιτεχνικό ενώ στην Ελλάδα είναι… πολιτικό!

Να, λοιπόν, που και ο Σαίξπηρ ήταν σύμμαχός μας και έπρεπε να τεθεί σε διωγμό και απαγόρευση όπως τα ραδιόφωνα με την εκπομπή του Λονδίνου. Οι Γερμανοί έλεγαν στη διεύθυνση του Εθνικού μας Θεάτρου ότι υπάρχει φόβος σε μια παράσταση έργου του Σαίξπηρ να ξεσπάσει ο κόσμος σε χειροκροτήματα και εκδηλώσεις υπέρ της Αγγλίας. Στο πρόσωπο του πραγματικού Μάκβεθ ή του Ληρ και του Άμλετ έβλεπαν τον… Τσώρτσιλ ή τον Ήντεν, τον στρατάρχη Αλεξάντερ ή τον Μοντγκόμερυ που κυνηγούσαν τον άτυχο Ρόμελ από το Ελ-Αλαμέιν ώς την γαλλική Νορμανδία.

Μακριά, λοιπόν, από το ελληνικό θέατρο ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, γιατί εκινδύνευε η πολιτική του Χίτλερ. Το περίεργο είναι ότι εκινδύνευε και από τον σοφό συμπατριώτη τους Σίλλερ. Θα σας διηγηθώ ένα νόστιμο επεισόδιο που συνέβη με τον διευθυντή της γερμανικής θεατρικής λογοκρισίας Ντίτμαρ. Το Εθνικό Θέατρο, αφού απέκαμε να παρακαλεί για τον Σαίξπηρ εζήτησε την άδεια να παίξει τους Ληστές του Σίλλερ. Ο Ντίτμαρ άκουσε μ’ ενθουσιασμό την πρόταση του Εθνικού Θεάτρου και παρεχώρησε την άδεια. Σε λίγες μέρες τηλεφωνεί έντρομος και αποσύρει την άδεια. Απαγορεύει να παιχθεί και ο γερμανός κλασικός Σίλλερ. Τι είχε συμβεί; Ο καημένος ο Ντίτμαρ, αν και εθεωρείτο ειδικός στο θέατρο, δεν είχε διαβάσει το έργο του συμπατριώτη του. Όταν το διάβασε, είδε ότι και ο Σίλλερ είναι αντίπαλος του Χίτλερ, αφού με όσα λέγει ο Κάρολος, ένα από τα κύρια πρόσωπα του έργου, υπεραμύνεται της ελευθερίας, αυτού του άσπονδου φίλου της Εθνικοσοσιαλιστικής Γερμανίας του τρίτου Ράιχ.

Έτσι ο Σίλλερ αστάλη να κάμει συντροφιά του Σαίξπηρ και ασφαλώς η συντροφιά τους θα είχε ως αποτέλεσμα να κακολογήσουν μάλλον τον αρχηγό του εθνικοσοσιαλισμού που συχνά επικαλείται τον Θεό και αδιαφορεί για το αιματοκύλισμα των ανθρώπων.

Πρέπει να ομολογήσουμε ότι με αυτά τα μικρά καμώματα μας διεσκέδαζαν οι Γερμανοί και ξεχνούσαμε κάπου-κάπου τους ομαδικούς τουφεκισμούς των αδελφών μας. Το ελληνικό θέατρο εγνώρισε τρεις γερμανούς προϊσταμένους λογοκριτές και τρεις βοηθούς τους έλληνες. Τον Μπέριγκερ, καθηγητή της αρχαιολογίας, τον Ντίτμαρ και τον Βίλμιτσεκ. Οι κακές γλώσσες λένε ότι ένας από τους έλληνες βοηθούς είχε την αδυναμία να δέχεται δώρα από τους θιάσους για να εγκρίνει τα διάφορα έργ ή να κλείνει τα μάτια μπροστά σε κάτι που εθεωρείτο ύποπτο επειδή ανέφερε τη λέξη “ελευθερία”. Και είχε ένα μοναδικό τρόπο να εκμεταλλεύεται τη θέση του. Έλεγε στους θεατρικούς επιχειρηματίας ότι γιορτάζει η κόρη του, ή έχει την επέτειο των γενεθλίων του. Και αυτό εσήμαινε ότι έπρεπε να στείλουν τα δώρα τους. Και τα δώρα εστέλλοντο με άπειρες ευχές ή άπειρες… κατάρες.

Μερικά αγγλικά και αμερικανικά θεατρικά έργα είχαν την έγκριση των Γερμανών χάρη στην ουδετερότητα της Ιρλανδίας. Έτσι εγλύτωσε ο Όκαρ Ουάιλντ και επετράπη το έργο του Η σημασία του να είναι κανείς σοβαρός. Αφού εδόθη η άδεια άρχισαν οι πρόβες, και δυο ημέρες προ της πρεμιέρας εξεδόθη διαταγή που απηγόρευε την παράσταση γιατί η ιρλανδική καταγωγή του συγγραφέα των Στοχασμών δεν ήταν αρκετή να τον προστατεύσει. Οι Γερμανοί έβλεπαν ανάμεσα στο δροσερό και γοητευτικό πνεύμα του Ουάιλντ την αγγλική προπαγάνδα. Ο θίασος του “Πανθέου” είχε εκτεθεί σε έξοδα και διεμαρτυρήθη για την απαγόρευση, επεκαλέσθη και πάλιν την γενναία και φιλική Ιρλανδία, και επί τέλους οι Γερμανοί εκάμφθησαν και έδωσαν την άδεια να παρασταθεί μονάχα τρεις βδομάδες, που με πολλές παρακλήσεις έπειτα έγιναν πέντε. Με την ιρλανδική μέθοδο εσώθη και ο Αμεριανός Ο’Νηλ και παρεστάθη Το παράξενο ιντερμέτζο. Αυτή η Ιρλανδία είχε γίνει η σανίδα σωτηρίας του ελληνικού θεάτρου.

Ο Μπέρναρ Σω, αν και ιρλανδικής καταγωγής, δεν στάθηκε τυχερός. Οι Γερμανοί επέτρεπαν έργα του, εκείνα τουλάχιστον που εσατίριζαν τους Άγγλους. Αλλά οι Έλληνες ηθοποιοί υπεκρίνοντο ότι τα αγνοούσαν. Εγνώριζαν μόνον τον Άνθρωπο και υπεράνθρωπο και το Ηρακλής και το Λιοντάρι που ο θυμόσοφος Ιρλανδός κάτι λέει περί ελευθερίας. Οι Γερμανοί όμως τα απέφευγαν σαν τον τον διάβολο το λιβάνι ή τον σταυρό, κι έτσι ο Μπέρναρ Σω έμεινε στα συρτάρια των θεατρικών επιχειρήσεων.. Ακόμα και ο Ταρτούφος του Μολιέρου ήταν ανεπιθύμητος στους Γερμανούς και εξέφρασαν την δυσαρέσκειά τους όταν επανελήφθη στο καλοκαιρινό θέατρο της Εθνικής Σκηνής. Τους τελευταίους μήνες της Κατοχής διέγραψαν και τα γαλλικά έργα γιατί έβλεπαν το φάσμα του… Ντε Γκολ να ξεπροβάλλει πίσω από κάθε γάλλο συγγραφέα.

Και τώρα να σας πω ένα μυστικό μεταξύ μας, αν και δεν υπάρχει φόβος να το ακούσουν οι Γερμανοί που είναι απησχολημένοι με αυτούς τους ενοχλητικούς επισκέπτες τους, τους συμμάχους που κινούνται προς το Βερολίνο. Οι Γερμανοί την έπαθαν αρκετές φορές από τους έλληνες ηθοποιούς. Νεότερα ελαφρά αγγλικά και αμερικανικά έργα τα περνούσαν για… ισπανικά ή πορτογαλικά, άλλαζαν τους τίτλους και τα ονόματα των συγγραφέων, και οι Γερμανοί τα υπέγραφαν χωρίς πολλά λόγια,  εκτός από τα δώρα προς τον έλληνα βοηθό του οποίου η κόρη είχε κάθε μήνα την επέτειο των… γενεθλίων της. Εις την χώρα αυτή του Οδυσσέως δεν ήταν δυνατόν παρά να την πάθουν και οι Γερμανοί με όλους τους κατασκόπους και την τρομοκρατία που μας την θύμιζαν εικοσιτέσσερις φορές το εικοσιτετράωρο.

  • Πρώτη δημοσίευση: Αγγλο-ελληνική Επιθεώρηση, τόμος Α΄, τχ. 2, Απρίλιος 1945
  • Στην κεντρική φωτογραφία: Ο μισάνθρωπος (1943). Εθνικό Θέατρο: Δραματική Σκηνή. Θάνος Κωτσόπουλος (Φιλώτας), Γεώργιος Γληνός (Άλκης), Ελένη Παπαδάκη (Σελιμένη), Άρης Μαλλιαγρός (Ακάστης), Γιάννης Βεάκης (Κλείτανδρος).

Μοιράσου το!
ΔΡΩΜΕΝΑ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

ΙΣΩΣ ΣΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ