Ουίλιαμ Σαίξπηρ (1564 – 1616) – “Υπήρξε ευφυΐα όχι μόνο για την εποχή του αλλά για όλους τους αιώνες.” (Μπεν Τζόνσον)
Τα πρώτα χρόνια
Πολλοί ιστορικοί συμφωνούν πως ο ηθοποιός, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Ουίλιαμ Σαίξπηρ αποτελεί πράγματι ένα και μοναδικό πρόσωπο, όπως πιστοποιούν σημαντικά ιστορικά ευρήματα.
Ο Σαίξπηρ γεννήθηκε στο χωριό Στράτφορντ-απόν-Έιβον (ή απλά Στράτφορντ) το 1564. Η ακριβής ημερομηνία γέννησης παραμένει έως σήμερα άγνωστη. Η μόνη γνωστή πληροφορία που υπάρχει σχετικά είναι πως η βάπτισή του έγινε στις 26 Απριλίου, όπως καταγράφεται στα μητρώα εκκλησίας του Στράτφορντ. Επιπλέον, είναι γνωστό πως την εποχή εκείνη η τελετή της βάφτισης γινόταν λίγες μόνο ημέρες μετά τη γέννηση. Παραδοσιακά έχει επικρατήσει να θεωρείται ως ημερομηνία γέννησης του Σαίξπηρ η 23η Απριλίου, ημέρα του Αγίου Γεωργίου. Η ημερομηνία αυτή, η οποία προέρχεται από μία λανθασμένη εκτίμηση ενός μελετητή του 18ου αιώνα, αποδείχθηκε ελκυστική για τους βιογράφους δεδομένου ότι ο Σαίξπηρ πέθανε στις 23 Απριλίου του 1616 (σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο).
Λονδίνο και θεατρική καριέρα
Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς άρχισε να γράφει ο Σαίξπηρ αλλά αναφορές της εποχής του και αρχεία παραστάσεων δείχνουν ότι κάποια από τα έργα του είχαν ανέβει στη λονδρέζικη σκηνή από το 1592. Οι βιογράφοι θεωρούν ότι η καριέρα του πρέπει να άρχισε μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1580. Αργότερα ο Σαίξπηρ καθώς και όλη η θεατρική ομάδα στην οποία ανήκε, τελούσε υπό την εύνοια της
Τα τελευταία χρόνια
Μετά το 1606 ο Σαίξπηρ έγραψε λίγα έργα και κανένα δεν αποδίδεται σ’ αυτόν μετά το 1613. Πέθανε στις 3 Μαΐου του 1616 (23 Απριλίου σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο) αφήνοντας πίσω του τη σύζυγό του και δύο κόρες.
Στη διαθήκη του, ο Σαίξπηρ άφησε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του στη μεγαλύτερη κόρη του, Σουζάνα, ενώ αναφέρεται ελάχιστα στη σύζυγό του, Άννα, η οποία πιθανότατα δικαιούνταν αυτομάτως το ένα τρίτο της περιουσίας. Συγκεκριμένα έγραψε ότι της αφήνει “το δεύτερο καλύτερό μου κρεβάτι”, ένα κληροδότημα που έχει οδηγήσει σε πολλές εικασίες. Μερικοί μελετητές βλέπουν το κληροδότημα αυτό ως προσβολή για την Άννα, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι το δεύτερο καλύτερο κρεβάτι είναι το γαμήλιο κρεβάτι και επομένως το κληροδότημα είναι πλούσιο σε σημασία.
Ο Σαίξπηρ τάφηκε δύο ημέρες μετά το θάνατό του, στο ιερό της εκκλησίας της Αγίας Τριάδας στο Στράτφορντ-απόν-Έιβον. Στον τάφο του τοποθετήθηκε έπειτα από δική του επιθυμία μία επιγραφή, λαξευμένη στην πέτρινη πλάκα που καλύπτει τον τάφο. Η επιγραφή περιλαμβάνει μία κατάρα ενάντια στη μετακίνηση των οστών του, η οποία και αποφεύχθηκε επιμελώς κατά τη διάρκεια της αποκατάστασης του ναού το 2008.
Η επιγραφή γράφει:
- Good frend for Iesvs sake forbeare,
- To digg the dvst encloased heare.
- Bleste be ye man yt spares thes stones,
- And cvrst be he yt moves my bones.
και σε ελεύθερη μετάφραση:
- Καλέ φίλε, στο όνομα του Θεού συγκρατήσου,
- Από το να σκάψεις τη σκόνη που εσωκλείεται εδώ.
- Ευλογημένος ας είναι όποιος ήσυχες αφήσει αυτές τις πέτρες,
- Και καταραμένος ας είναι όποιος μετακινήσει τα κόκκαλά μου.
Σχετικά με την επιγραφή αυτή, καλλιεργήθηκε ένας μύθος, σύμφωνα με τον οποίο αδημοσίευτα έργα του Σαίξπηρ πιθανόν να βρίσκονται εντός του τάφου. Μέχρι σήμερα δεν έχει αποπειραθεί να διαπιστωθεί η αλήθεια αυτής της υπόθεσης. Πριν το 1623, στο βόρειο τοίχο του ναού της Αγίας Τριάδας στήθηκε ένα ταφικό μνημείο του Σαίξπηρ που τον απεικονίζει την ώρα που γράφει. Η επιγραφή τον συγκρίνει με τον Νέστορα, τον Σωκράτη και τον Βιργίλιο.
Τα έργα
Οι περισσότεροι θεατρικοί συγγραφείς της περιόδου συνήθως συνεργάζονταν με άλλους και οι κριτικοί συμφωνούν ότι ο Σαίξπηρ έκανε το ίδιο, ως επί το πλείστον στις αρχές και στο τέλος της καριέρας του.
Τα πρώτα καταγεγραμμένα έργα του Σαίξπηρ είναι ο “Ριχάρδος Γ'” και τα τρία μέρη του “Ερρίκου ΣΤ'”, τα οποία γράφτηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1590, σε μία εποχή που το ιστορικό δράμα ήταν της μόδας. Ωστόσο τα έργα του Σαίξπηρ είναι δύσκολο να χρονολογηθούν και οι μελέτες των κειμένων του δείχνουν ότι ο “Τίτος Ανδρόνικος”, η “Κωμωδία των Παρεξηγήσεων”, το “Ημέρωμα της Στρίγγλας” και οι “Δύο Άρχοντες από τη Βερόνα” ανήκουν επίσης στην πρώτη περίοδο του Σαίξπηρ. Οι πρώτες ιστορίες του, οι οποίες αντλήθηκαν από τα “Χρονικά της Αγγλίας, Σκωτίας και Ιρλανδίας” του Ραφαήλ Χόλινσεντ, δραματοποιούν τα καταστροφικά αποτελέσματα της αδύναμης ή διεφθαρμένης εξουσίας και έχουν ερμηνευθεί ως δικαιολόγηση της προέλευσης του Οίκου των Τιδόρ. Τα πρώτα έργα ήταν επηρεασμένα από τα έργα άλλων Ελισαβετιανών δραματουργών, από τις παραδόσεις του μεσαιωνικού δράματος και από τα έργα του Σενέκα. Η “Κωμωδία των Παρεξηγήσεων” βασίστηκε επίσης σε κλασικά μοντέλα, αλλά δεν βρέθηκε καμία πηγή για το “Ημέρωμα της Στρίγγλας“, αν και σχετίζεται μ’ ένα άλλο έργο με τον ίδιο τίτλο και μπορεί να προέρχεται από τη λαϊκή παράδοση. Όπως οι “Δύο Άρχοντες από τη Βερόνα“, όπου δύο φίλοι φαίνεται να εγκρίνουν το βιασμό, έτσι και η ιστορία της Στρίγγλας, όπου το ανεξάρτητο πνεύμα μιας γυναίκας εξημερώνεται από έναν άντρα, προβληματίζουν μερικές φορές τους σύγχρονους κριτικούς και σκηνοθέτες.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1590, οι πρώιμες κλασικές και ιταλικού τύπου κωμωδίες του Σαίξπηρ παραχωρούν τη θέση τους στη ρομαντική ατμόσφαιρα των σημαντικότερων κωμωδιών του. Το “Όνειρο Θερινής Νυκτός” είναι ένα πνευματώδες μίγμα ρομαντισμού, μαγείας και κωμικών σκηνών. Η επόμενη κωμωδία του Σαίξπηρ, ο εξίσου ρομαντικός “Έμπορος της Βενετίας”, απεικονίζει τον εκδικητικό Εβραίο τοκογλύφο Σάιλοκ με τρόπο που αντανακλά τις απόψεις εκείνης της εποχής αλλά στα σημερινά ακροατήρια μπορεί να φαίνεται υποτιμητικός. Τα έξυπνα λογοπαίγνια του “Πολύ κακό για το τίποτα”, το μαγευτικό περιβάλλον του “Όπως Αγαπάτε” και το ζωντανό γλέντι της “Δωδέκατης Νύχτας” ολοκληρώνουν τη σειρά των μεγάλων κωμωδιών του Σαίξπηρ. Μετά τον λυρικό “Ριχάρδο Β'”, ο οποίος είναι γραμμένος σχεδόν εξ ολοκλήρου σε ομοιοκατάληκτο στίχο, ο Σαίξπηρ εισήγαγε την κωμωδία πρόζας στα έργα “Ερρίκος Δ΄” (1ο και 2ο μέρος) και “Ερρίκος Ε΄”, περί τα τέλη της δεκαετίας του 1590. Οι χαρακτήρες του γίνονται όλο και περισσότερο σύνθετοι και εναλλάσσοντας επιδέξια κωμικές και σοβαρές σκηνές, πρόζα και ποίηση, επιτυγχάνει την αφηγηματική ποικιλία του ώριμου έργου του. Η περίοδος αυτή αρχίζει και τελειώνει με δύο τραγωδίες: το “Ρωμαίος και Ιουλιέτα”, το διάσημο ρομαντικό δράμα για την εφηβεία, την αγάπη και το θάνατο, και τον “Ιούλιο Καίσαρα” -βασισμένο σε μία μετάφραση που έκανε το 1579 ο σερ Τόμας Νορθ στο έργο του Πλούταρχου “Βίοι Παράλληλοι”- που εισήγαγε ένα νέο είδος δράματος.
Στις αρχές του 17ου αιώνα, ο Σαίξπηρ έγραψε τις κωμωδίες “Με το Ίδιο Μέτρο“, “Τρωίλος και Χρυσηίδα” και “Τέλος Καλό Όλα Καλά” καθώς και μερικές από τις πιο γνωστές τραγωδίες του. Πολλοί κριτικοί πιστεύουν ότι οι μεγαλύτερες τραγωδίες του Σαίξπηρ αντιπροσωπεύουν την αιχμή της τέχνης του. Ο Άμλετ, ο ήρωας της διάσημης ομώνυμης τραγωδίας του Σαίξπηρ, πιθανότατα έχει συζητηθεί περισσότερο από κάθε άλλο σαιξπηρικό χαρακτήρα, ειδικά για τον περίφημο μονόλογό του “Να ζει κανείς ή να μη ζει, ιδού η απορία“. Σε αντίθεση με τον εσωστρεφή Άμλετ, του οποίου ο δισταγμός αποδεικνύεται μοιραίος, οι ήρωες των τραγωδιών που ακολούθησαν, ο Οθέλος και ο Βασιλιάς Ληρ, χαρακτηρίζονται από τη βιαστική και λανθασμένη εκτίμησή τους. Η εξέλιξη των τραγωδιών του Σαίξπηρ εξαρτάται συχνά από τέτοια μοιραία λάθη ή μειονεκτήματα, τα οποία ανατρέπουν την τάξη των πραγμάτων και καταστρέφουν τον ήρωα κι εκείνους που αγαπά. Στον “Οθέλλο”, ο κακόβουλος Ιάγος προκαλεί τη ζηλοτυπία του Οθέλου, ο οποίος φτάνει στο σημείο να δολοφονήσει την αθώα γυναίκα του που τον αγαπά. Στο “Βασιλιά Ληρ“, ο βασιλιάς διαπράττει το τραγικό λάθος να παραιτηθεί από το θρόνο του σηματοδοτώντας την έναρξη των γεγονότων που οδηγούν στη δολοφονία της κόρης του και στο βασανισμό και τη τύφλωση του Κόμη του Γκλόστερ. Στον “Μάκβεθ”, τη μικρότερη τραγωδία του Σαίξπηρ, η ανεξέλεγκτη φιλοδοξία υποκινεί τον Μάκβεθ και τη σύζυγό του, Λαίδη Μάκβεθ, να δολοφονήσουν το νόμιμο βασιλιά και να σφετεριστούν το θρόνο, μέχρι που καταστρέφονται από τις ενοχές τους. Οι τελευταίες μεγάλες τραγωδίες του Σαίξπηρ, “Αντώνιος και Κλεοπάτρα” και “Κοριολανός“, περιέχουν μερικά από τα καλύτερα ποιήματά του και θεωρήθηκαν ως οι πιο επιτυχημένες τραγωδίες του από τον ποιητή και κριτικό Τόμας Στερνς Έλιοτ.
Στην τελευταία του περίοδο, ο Σαίξπηρ στράφηκε στο ρομαντισμό και στην ιλαροτραγωδία και ολοκλήρωσε άλλα τρία μεγάλα έργα: “Κυμβελίνος”, “Το Χειμωνιάτικο Παραμύθι” και “Η Τρικυμία”, καθώς και τον κατόπιν συνεργασίας “Περικλή“. Λιγότερο ζοφερά από τις τραγωδίες του, αυτά τα τέσσερα έργα είναι πιο σοβαρά σε ύφος από τις κωμωδίες της δεκαετίας του 1590 και τελειώνουν με συμφιλίωση και συγχώρεση των δυνητικά τραγικών λαθών. Ορισμένοι σχολιαστές έχουν δει αυτή την αλλαγή στη διάθεση ως απόδειξη μιας πιο γαλήνιας άποψης της ζωής από την πλευρά του Σαίξπηρ, αλλά μπορεί να αντικατοπτρίζει απλώς τη θεατρική μόδα της εποχής. Ο Σαίξπηρ συνεργάστηκε με άλλο δραματουργό σε δύο επιπλέον σωζόμενα έργα: τον “Ερρίκο Η΄” και το “Οι Δύο Συγγενείς Άρχοντες“.
Εμφανίσεις
Δεν είναι σαφές για ποιες θεατρικές επιχειρήσεις έγραψε ο Σαίξπηρ τα πρώτα έργα του. Το εξώφυλλο του “Τίτου Ανδρόνικου” στην έκδοση του 1594 αποκαλύπτει ότι το έργο είχε παιχτεί από τρεις διαφορετικούς θιάσους. Μετά από τις επιδημίες της Μαύρης πανώλης τα έτη 1592-1593, τα έργα του Σαίξπηρ ερμηνεύτηκαν από το δικό του θίασο σε θέατρο βόρεια του Τάμεση. Όταν ο θίασος βρέθηκε σε διαμάχη με τον ιδιοκτήτη του οικοπέδου, οι ηθοποιοί κατεδάφισαν το θέατρο και χρησιμοποίησαν τα ξύλα για να κατασκευάσουν στη νότια όχθη του Τάμεση το θέατρο Γκλομπ, το πρώτο θέατρο που χτίστηκε από ηθοποιούς για ηθοποιούς. Το Γκλομπ άνοιξε το φθινόπωρο του 1599 και ο “Ιούλιος Καίσαρ” ήταν ένα από τα πρώτα έργα που ανέβηκαν στη σκηνή. Τα περισσότερα έργα που έγραψε ο Σαίξπηρ μετά το 1599 γράφτηκαν για το Γκλομπ, συμπεριλαμβανομένων του “Άμλετ“, του “Οθέλου” και του “Βασιλιά Ληρ“.
Παρά το γεγονός ότι οι καταγραφές των παραστάσεων είναι αποσπασματικές, φαίνεται πως ο θίασος του Σαίξπηρ έπαιξε επτά φορές στην αυλή του βασιλιά Ιάκωβου Α’ από την 1η Νοεμβρίου 1604 μέχρι τις 31 Οκτωβρίου 1605, μεταξύ των οποίων αναφέρονται και δύο παραστάσεις του “Έμπορου της Βενετίας“. Μετά το 1608 έπαιζαν στο κλειστό θέατρο Μπλακφράιαρς κατά τη διάρκεια του χειμώνα και στο Γκλομπ κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Ο εσωτερικός χώρος σε συνδυασμό με τη μόδα της εποχής, επέτρεψε τον Σαίξπηρ να εισάγει πιο περίτεχνα σκηνικά. Στον “Κυμβελίνο“, για παράδειγμα, ο Δίας κατεβαίνει εν μέσω βροντών και κεραυνών καθισμένος πάνω σ’ έναν αετό, οπότε ρίχνει έναν κεραυνό και τα φαντάσματα πέφτουν στα γόνατά τους.
Το γεγονός ότι ο Σαίξπηρ εκτός από το ότι έγραφε τα έργα του τα έπαιζε κιόλας, τον έκανε ασυναγώνιστο μεταξύ των άλλων συγγραφέων. Ο Σαίξπηρ δεν έγραφε απλά για να γράφει, αλλά για να ζει. Ζούσε τα έργα του. Όπως οι θεατές παρακολουθούσαν εκείνουν, έτσι κι εκείνος παρατηρούσε τους θεατές και παρακολουθούσε τις αντιδράσεις τους. Δεν ήταν λίγες οι φορές που άλλαζε στη σκηνή τα λόγια του προσπαθώντας ν’ αποδώσει όσο μπορούσε καλύτερα το νόημα και να ικανοποιήσει περισσότερο τους θεατές. Είχε τέτοια ικανότητα ν’ ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του κοινού, ώστε ακόμα και σήμερα τα έργα του εξακολουθούν να γοητεύουν το θεατή με τη ζωντάνια τους.
Γραπτές πηγές
Το 1623 δύο ηθοποιοί, που υπήρξαν φίλοι του Σαίξπηρ, εξέδωσαν μία συλλογή έργων του, αποτελούμενη από 36 κείμενα, εκ των οποίων τα 18 τυπώθηκαν για πρώτη φορά. Πολλά από τα έργα του είχαν ήδη εμφανιστεί σε διάφορες εκδόσεις, για τις οποίες δεν υπάρχουν στοιχεία ότι ο Σαίξπηρ τις ενέκρινε. Υπάρχουν έργα των οποίων τα σωζόμενα αντίτυπα διαφέρουν από το ένα στο άλλο. Οι διαφορές αυτές μπορεί να οφείλονται σε αντιγραφικά ή τυπογραφικά λάθη, από σημειώσεις ηθοποιών ή του κοινού ή ακόμα και από τα ίδια τα έγγραφα του Σαίξπηρ. Σε ορισμένες περιπτώσεις, για παράδειγμα στον “Άμλετ“, στον “Τρωίλο και Χρυσηίδα” και στον “Οθέλο“, μπορεί ο Σαίξπηρ μετά την πρώτη τους έκδοση να είχε αναθεωρήσει τα κείμενα. Ωστόσο στην περίπτωση του “Βασιλιά Ληρ” υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στην πρώτη έκδοση και σ’ εκείνη του 1623.
Ποιήματα
Το 1593 και το 1594, όταν τα θέατρα ήταν κλειστά εξαιτίας της πανούκλας, ο Σαίξπηρ δημοσίευσε δύο αφηγηματικά ποιήματα με ερωτικά θέματα, τα “Αφροδίτη και Άδωνις” και “Ο Βιασμός της Λουκρητίας”. Στο πρώτο ένας αθώος Άδωνις απορρίπτει τις ερωτικές προκλήσεις της Αφροδίτης ενώ στο δεύτερο η ενάρετη Λουκρητία βιάζεται από τον λάγνο Ταρκήνιο. Με επιρροή από τις “Μεταμορφώσεις” του Οβίδιου, τα ποιήματα δείχνουν την ενοχή και την ηθική σύγχυση που προκύπτουν από μία ανεξέλεγκτη επιθυμία. Και τα δύο αποδείχθηκαν ιδιαίτερα δημοφιλή και ανατυπώθηκαν αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της ζωής του Σαίξπηρ. Ένα τρίτο αφηγηματικό ποίημα, “Το Παράπονο ενός Εραστή”, όπου μία νεαρή γυναίκα θρηνεί την αποπλάνησή της από ένα πειστικό μνηστήρα, τυπώθηκε στην πρώτη έκδοση των Σονέτων το 1609. “Ο Φοίνικας κι η Τρυγόνα”, που τυπώθηκε το 1601, θρηνεί το θάνατο του θρυλικού Φοίνικα και της ερωμένης του, της πιστής Τρυγόνας. Το 1599, δύο προσχέδια των σονέτων 138 και 144 εμφανίστηκαν στον “Περιπαθή Προσκυνητή”, ένα ανθολόγιο ποιημάτων υπό το όνομα του Σαίξπηρ που εκδόθηκε χωρίς την άδειά του.
Σονέτα
Τα “Σονέτα” δημοσιεύτηκαν το 1609 και ήταν τα τελευταία μη δραματικά έργα του Σαίξπηρ που εκδόθηκαν. Οι μελετητές δεν είναι βέβαιοι για το πότε γράφτηκε το καθένα από τα 154 σονέτα, αλλά τα στοιχεία δείχνουν ότι ο Σαίξπηρ έγραφε σονέτα σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του για ένα ιδιωτικό αναγνωστικό κοινό. Σύμφωνα με κάποιους αναλυτές ο Σαίξπηρ σχεδίαζε να εκδώσει δύο αντίθετες σειρές: μία για την ανεξέλεγκτη επιθυμία για μία παντρεμένη γυναίκα και μία για την πολύπλοκη αγάπη για ένα νεαρό άντρα. Παραμένει ασαφές αν τα στοιχεία αυτά αντιπροσωπεύουν πραγματικά άτομα ή αν το συγγραφικό “εγώ” με το οποίο απευθύνεται σ’ αυτούς αντιπροσωπεύει τον ίδιο τον Σαίξπηρ. Πάντως η έκδοση του 1609 αφιερώθηκε σε κάποιον κύριο “W. H.”, ο οποίος πιστώνεται ως “ο μόνος γεννήτορας” των ποιημάτων.
Δεν είναι γνωστό αν αυτό γράφτηκε από τον ίδιο τον Σαίξπηρ ή από τον εκδότη, του οποίου τα αρχικά εμφανίζονται στο κάτω μέρος της σελίδας όπου γράφτηκε η αφιέρωση. Επίσης δεν είναι γνωστό ούτε ποιος ήτανε ο κύριος W. H., παρά τις πολυάριθμες θεωρίες, ούτε αν ο Σαίξπηρ είχε δώσει την άδεια του για τη δημοσίευση των σονέτων. Οι κριτικοί επαινούν τα Σονέτα ως μία βαθιά περισυλλογή σχετικά με τη φύση του έρωτα, το ερωτικό πάθος, το θάνατο και το χρόνο.
Ύφος
Τα πρώτα έργα του Σαίξπηρ γράφτηκαν σε τυποποιημένη γλώσσα, σύμφωνα με το συμβατικό ύφος της εποχής. Στα ποιήματα χρησιμοποιούνται επεκταμένες και μερικές φορές περίτεχνες μεταφορές και η γλώσσα είναι συχνά ρητορική, γραμμένη για ηθοποιούς που απαγγέλλουν αντί να μιλούν. Οι μεγάλοι λόγοι στον “Τίτο Ανδρόνικο“, κατά την άποψη ορισμένων κριτικών, καθυστερούν τη δράση ενώ οι στίχοι στους “Δύο Άρχοντες από τη Βερόνα” έχουν περιγραφεί ως δύσκαμπτοι.
Εντούτοις, σύντομα ο Σαίξπηρ άρχισε να προσαρμόζει το παραδοσιακό ύφος στους δικούς του σκοπούς. Ο εναρκτήριος μονόλογος στον “Ριχάρδο Γ΄” έχει τις ρίζες του στο μεσαιωνικό δράμα. Την ίδια στιγμή, η ζωηρή αυτογνωσία του Ριχάρδου προσβλέπει στους μονόλογους των ώριμων έργων του Σαίξπηρ. Δεν υπάρχει κανένα έργο που να σηματοδοτεί μία αλλαγή από το παραδοσιακό στο ελεύθερο ύφος. Ο Σαίξπηρ συνδύαζε και τα δύο σε όλη τη σταδιοδρομία του, με τον “Ρωμαίο και Ιουλιέτα” να είναι ίσως το καλύτερο παράδειγμα αυτής της ανάμιξης. Στα μέσα της δεκαετίας του 1590, ο Σαίξπηρ άρχισε να γράφει μία πιο φυσική ποίηση. Οι μεταφορές και οι εικόνες του βαθμιαία συντονίζονταν όλο και περισσότερο με τις ανάγκες του δράματος. Η ποιητική φόρμα που χρησιμοποιούσε συνήθως ο Σαίξπηρ, ήταν ο ανομοιοκατάληκτος στίχος σε ιαμβικό πεντάμετρο. Στην πράξη αυτό σήμαινε ότι οι στροφές του συνήθως δεν είχαν ρίμα και κάθε στίχος αποτελούνταν από δέκα συλλαβές κατά τρόπο που να τονίζεται κάθε δεύτερη συλλαβή. Οι ανομοιοκατάληκτοι στίχοι των πρώτων έργων του είναι αρκετά διαφορετικοί από εκείνους των τελευταίων. Συχνά είναι θαυμάσιοι αλλά οι φράσεις του έχουν την τάση να ξεκινούν και να τελειώνουν στο τέλος κάθε στίχου, με τον κίνδυνο της μονοτονίας. Μόλις ο Σαίξπηρ κυριάρχησε στον παραδοσιακό ανομοιοκατάληκτο στίχο, άρχισε να διακόπτει και να υπάρχει διακύμανση στη ροή του. Αυτή η τεχνική απελευθερώνει τη νέα δύναμη και την ευελιξία της ποίησης σε έργα όπως ο “Ιούλιος Καίσαρ” και ο “Άμλετ”.
Μετά τον Άμλετ, ο Σαίξπηρ διαφοροποίησε ακόμα περισσότερο το ποιητικό του ύφος, ιδιαίτερα στα πιο συναισθηματικά μέρη των τελευταίων τραγωδιών του. Στην τελευταία φάση της καριέρας του, υιοθέτησε πολλές τεχνικές για να πετύχει το αποτέλεσμα που επιθυμούσε. Αυτές περιλάμβαναν τη μεταπήδηση στον επόμενο στίχο χωρίς παύση, ακανόνιστες διακοπές και ακραίες διαφορές στη δομή και το μήκος των προτάσεων. Στον “Μάκβεθ”, για παράδειγμα, η γλώσσα πηγαίνει από μία άσχετη μεταφορά ή παρομοίωση σε άλλη: “Και η Ελπίς που ‘φόρεσες μην ήτο μεθυσμένη;” (Πράξη Α’, Σκηνή Ζ’ 35-38) και “σαν βρέφος νεογέννητον κι’ ολόγυμνον, ο Οίκτος,/ή με μορφήν των Χερουβείμ, που σχίζουν τον αιθέρα/’ς τους αοράτους τ’ ουρανού επάνω ταχυδρόμους…” (Πράξη Α’, Σκηνή Ζ’ 21-25), και ο ακροατής καλείται να ολοκληρώσει την έννοια. Τα τελευταία του ρομαντικά έργα, με τις εναλλαγές τους στο χρόνο και τις ανατροπές στην πλοκή, ενέμπνευσαν ένα τελευταίο ποιητικό ύφος όπου μακριές και σύντομες προτάσεις εναλλάσσονται, υποκείμενο και αντικείμενο αντιστρέφονται, και λέξεις παραλείπονται, δημιουργώντας μία εντύπωση αυθορμητισμού.
Ο Σαίξπηρ συνδύασε την ποιητική ιδιοφυία με την πρακτική έννοια του θεάτρου. Όπως όλοι οι θεατρικοί συγγραφείς της εποχής του, δραματοποίησε ιστορίες χρησιμοποιώντας πηγές όπως ο Πλούταρχος και ο Ραφαήλ Χόλινσεντ. Αναδιαμόρφωσε κάθε πλοκή για να δημιουργήσει περισσότερα κέντρα ενδιαφέροντος και να δείξει στο κοινό όσο το δυνατόν περισσότερες πλευρές της αφήγησης. Αυτή η δύναμη του σχεδιασμού εξασφαλίζει ότι το έργο του Σαίξπηρ μπορεί να επιβιώσει της μετάφρασης, του κοψίματος και της ευρείας ερμηνείας χωρίς απώλειες στον πυρήνα του δράματος. Καθώς μεγάλωνε η μαεστρία του, ο Σαίξπηρ έδωσε στους χαρακτήρες του σαφέστερα και πιο ποικίλα κίνητρα καθώς και διακριτούς τρόπους ομιλίας. Ωστόσο, στα τελευταία έργα του διατήρησε και πτυχές του πρότερου ύφους του. Ιδιαίτερα στα τελευταία του ρομαντικά έργα σκόπιμα επέστρεψε σ’ ένα περισσότερο καλλιτεχνικό ύφος, το οποίο έδινε έμφαση στη ψευδαίσθηση του θεάτρου.
Επιρροή
Το έργο του Σαίξπηρ επηρέασε σημαντικά το θέατρο και τη λογοτεχνία. Συγκεκριμένα, επέκτεινε τις δραματικές δυνατότητες των χαρακτήρων, της πλοκής, της γλώσσας και του ύφους. Για παράδειγμα, μέχρι τον “Ρωμαίο και Ιουλιέτα” τα ρομαντικά έργα δεν θεωρούνταν αξιόλογα θέματα για τραγωδίες. Οι μονόλογοι χρησιμοποιούνταν κυρίως για τη μεταφορά πληροφοριών σχετικά με τους χαρακτήρες ή τα γεγονότα, αλλά ο Σαίξπηρ τους χρησιμοποίησε για να εξερευνήσει τις σκέψεις των χαρακτήρων. Το έργο του επηρέασε σε μεγάλο βαθμό και την ποίηση. Οι Ρομαντικοί ποιητές προσπάθησαν να αναβιώσουν το δράμα στο ύφος του Σαίξπηρ αλλά με μικρή επιτυχία.
Ο Σαίξπηρ επηρέασε συγγραφείς όπως ο Τόμας Χάρντι, ο Γουίλιαμ Φόκνερ και ο Κάρολος Ντίκενς. Οι μονόλογοι του Αμερικανού μυθιστοριογράφου Χέρμαν Μέλβιλ οφείλουν πολλά στον Σαίξπηρ. Ο καπετάνιος Άχαμπ στο “Μόμπυ Ντικ” είναι ένας κλασικός τραγικός ήρωας, εμπνευσμένος από τον “Βασιλιά Ληρ”. Οι μελετητές έχουν εντοπίσει 20.000 μουσικά κομμάτια που συνδέονται με τα έργα του Σαίξπηρ. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται δύο όπερες του Τζουζέπε Βέρντι, ο “Οθέλος” και ο “Φάλσταφ”, των οποίων η κριτική αποδοχή συγκρίνεται με αυτή των πρωτότυπων θεατρικών έργων. Ο Σαίξπηρ ενέμπνευσε επίσης πολλούς ζωγράφους, συμπεριλαμβανομένων των Ρομαντικών και των Προραφαηλιτών. Μάλιστα ο Ελβετός Ρομαντικός καλλιτέχνης Χάινριχ Φύσλι, φίλος του Ουίλιαμ Μπλέηκ, μετέφρασε τον “Μάκβεθ” στα γερμανικά. Ο ψυχαναλυτής Σίγκμουντ Φρόιντ μελέτησε έργα του Σαίξπηρ, και ιδιαίτερα τον Άμλετ, για να αναπτύξει τις θεωρίες του γύρω από την ανθρώπινη φύση.
Την εποχή του Σαίξπηρ, η αγγλική γραμματική, η ορθογραφία και η προφορά ήταν λιγότερο τυποποιημένες απ’ ό,τι είναι τώρα και η χρήση της γλώσσας του βοήθησε στο σχηματισμό της σύγχρονης αγγλικής γλώσσας. Εκφράσεις όπως “with bated breath” (“με κομμένη την ανάσα“, από τον “Έμπορο της Βενετίας“) και “it was a foregone conclusion” (“ήταν αναπόφευκτο“, από τον “Οθέλο“) χρησιμοποιούνται πλέον στην καθομιλουμένη.
Κριτική αποδοχή
Μετά την παλινόρθωση της μοναρχίας το 1660 και πριν το τέλος του 17ου αιώνα, οι κλασικές ιδέες ήταν στη μόδα. Το αποτέλεσμα ήταν οι κριτικοί εκείνης της εποχής να τοποθετήσουν τον Σαίξπηρ χαμηλότερα από άλλους δραματουργούς της εποχής του. Όμως κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα οι κριτικοί άρχισαν να ανταποκρίνονται στο έργο του Σαίξπηρ και να αναγνωρίζουν τη φυσική μεγαλοφυία του. Μία σειρά επιστημονικών εκδόσεων των έργων του βοήθησε στην αυξανόμενη φήμη του και μέχρι το 1800 είχε καθιερωθεί ως εθνικός ποιητής. Το 18ο και το 19ο αιώνα η φήμη του εξαπλώθηκε και στο εξωτερικό. Ανάμεσα σ’ αυτούς που τον υπερασπίστηκαν ήταν ο Βολέρος, ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε και ο Βικτόρ Ουγκό.
“Ο Σαίξπηρ υπήρξε ευφυΐα όχι μόνο για την εποχή του αλλά για όλους τους αιώνες.” Μπεν Τζόνσον
Εικασίες
Η ταυτότητα του Σαίξπηρ
Περίπου 150 χρόνια μετά το θάνατο του Σαίξπηρ, άρχισαν να εκφράζονται αμφιβολίες σχετικά με την ταυτότητά του και την πατρότητα των έργων που του έχουν αποδοθεί. Συγγραφείς όπως ο Ουόλτ Ουίτμαν, ο Μαρκ Τουέιν και ο Χένρι Τζέιμς, αλλά και προσωπικότητες όπως ο Σίγκμουντ Φρόιντ, εξέφρασαν τη δυσπιστία τους σχετικά με την υπόθεση πως ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ του Στράτφορντ ταυτίζεται με το συγγραφέα που έδωσε τα σαιξπηρικά έργα. Ο σκεπτικισμός αυτός στηρίζεται σε διάφορες ενδείξεις μεταξύ των οποίων η απουσία κάποιου βιβλίου ή χειρόγραφου έργου στην -κατά τ’ άλλα λεπτομερή- διαθήκη του.
Πολλοί αποδίδουν αυτή τη διαφωνία στη γενική έλλειψη και ασάφεια γύρω από πολλά ιστορικά στοιχεία της περιόδου κατά την οποία έζησε ο Σαίξπηρ. Ακόμη και το πορτραίτο του στην Εθνική Πινακοθήκη Πορτρέτων του Λονδίνου αμφισβητείται έντονα πως απεικονίζει πράγματι τον Σαίξπηρ, ενώ και ένα δεύτερο διάσημο πορτραίτο του αποδείχθηκε με τη βοήθεια χημικής ανάλυσης ότι στην πραγματικότητα δημιουργήθηκε το 19ο αιώνα. Ορισμένοι μελετητές του έργου που αποδίδεται στον Σαίξπηρ, θεωρούν πως ένα μέρος του πιθανά ανήκει σε άλλους συγγραφείς, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται συχνά ο Φράνσις Μπέικον, ο Κρίστοφερ Μάρλοου, καθώς και ο 6ος κόμης του Ντέρμπι, Ουίλιαμ Στάνλεϊ. Ο Edward de Vere, 17ος κόμης της Οξφόρδης, θεωρείται επίσης ένας από τους πιθανούς συγγραφείς κάποιων έργων που αποδίδονται στον Σαίξπηρ. Ιστορικά στοιχεία γύρω από την ύπαρξη του κόμη de Vere έγιναν γνωστά περίπου το 1920 και αρκετοί πιστεύουν πως τα γεγονότα της ζωής του εμφανίζουν ομοιότητες με καταστάσεις που αποτυπώνονται και στο έργο του Σαίξπηρ.
Ωστόσο, μόνο μία μικρή μειοψηφία ακαδημαϊκών πιστεύει ότι υπάρχει λόγος αμφισβήτησης της παραδοσιακής απόδοσης των έργων του Σαίξπηρ. Η πλειοψηφία των ακαδημαϊκών μελετητών δε δέχεται τις παραπάνω εκτιμήσεις, ωστόσο θεωρεί πιθανό το ενδεχόμενο ο Σαίξπηρ να μην αποτελεί και το μοναδικό συγγραφέα των έργων του, δεδομένου ότι την εποχή εκείνη πολλοί δραματουργοί και θεατρικοί συγγραφείς συνεργάζονταν στενά μεταξύ τους.
Η θρησκεία του
Μερικοί μελετητές υποστηρίζουν ότι τα μέλη της οικογένειας του Σαίξπηρ ήταν Καθολικοί, σε μία εποχή που η Καθολική πρακτική ήταν αντίθετη με το νόμο. Η μητέρα του Σαίξπηρ, Μαίρη Άρντεν, σίγουρα προερχόταν από μία ευσεβή καθολική οικογένεια. Το ισχυρότερο στοιχείο θα μπορούσε να ήταν μία Καθολική δήλωση πίστης υπογεγραμμένη από τον Τζων Σαίξπηρ, που βρέθηκε το 1757 στις δοκούς ενός σπιτιού του. Ωστόσο το έγγραφο έχει χαθεί και οι επιστήμονες διαφωνούν ως προς τη γνησιότητά του. Το 1606 το όνομα της μεγάλης κόρης του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Σουζάνας, εμφανίζεται σε μία λίστα μ’ αυτούς που δεν παρευρέθηκαν στην Πασχαλινή Θεία Ευχαριστία στο Στράτφορντ. Οι μελετητές βρίσκουν στα έργα του Σαίξπηρ στοιχεία τόσο υπέρ όσο και κατά του Καθολικισμού, με αποτέλεσμα να καθίσταται αδύνατο να αποδειχθεί η αλήθεια.
Η σεξουαλικότητά του
Λίγα είναι γνωστά σχετικά με τη σεξουαλικότητα του Σαίξπηρ. Στα 18 του παντρεύτηκε την 26χρονη Άννα Χάθαγουεϊ που ήταν έγκυος, και έξι μήνες αργότερα γεννήθηκε η Σουζάνα, το πρώτο από τα τρία τους παιδιά. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια των αιώνων μέχρι σήμερα, αναγνώστες έχουν επισημάνει στα σονέτα του Σαίξπηρ ενδεικτικά στοιχεία για την αγάπη του για ένα νεαρό άνδρα. Άλλοι εκλαμβάνουν τους ίδιους στίχους ως έκφραση έντονης φιλίας και όχι ερωτικού πάθους. Παράλληλα, άλλα σονέτα απευθύνονται σε μία παντρεμένη γυναίκα και εκλαμβάνονται ως απόδειξη ετεροφυλόφιλων σχέσεων.
Εργογραφία
Τραγωδίες
- Titus Andronicus (Τίτος Ανδρόνικος, 1593)
- Romeo and Juliet (Ρωμαίος και Ιουλιέτα, 1594-1595)
- Julius Caesar (Ιούλιος Καίσαρ, 1599)
- Hamlet, prince of Denmark (Άμλετ, πρίγκιπας της Δανίας, 1599-1600)
- Troilus and Cressida (Τρωίλος και Χρυσηίδα, 1602)
- Othello, the Moor of Venice (Οθέλος, ο Μαυριτανός της Βενετίας, 1603)
- Macbeth (Μάκβεθ, 1603-1606)
- King Lear (Βασιλιάς Ληρ, 1603-1606)
- Antony and Cleopatra (Αντώνιος και Κλεοπάτρα, 1606)
- Coriolanus (Κοριολανός, 1607)
- Timon of Athens (Τίμων ο Αθηναίος, 1607)
Ιστορικά έργα
- Henry VI, part I (Ερρίκος ΣΤ’, 1ο μέρος, 1590)
- Henry VI, part II (Ερρίκος ΣΤ’, 2ο μέρος, 1590)
- Henry VI, part III (Ερρίκος ΣΤ’, 3ο μέρος, 1590)
- Richard III (Ριχάρδος Γ’, 1592)
- Richard II (Ριχάρδος Β’, 1595)
- King John (Βασιλιάς Ιωάννης, 1596)
- Henry IV, part I (Ερρίκος Δ’, 1ο μέρος, 1597)
- Henry IV, part II (Ερρίκος Δ’, 2ο μέρος, 1598)
- Henry V (Ερρίκος Ε’, 1599)
- Henry VIII (Ερρίκος Η’, 1612)
Κωμωδίες
- The Comedy of Errors (Η Κωμωδία των Παρεξηγήσεων, 1592)
- The Taming of the Shrew (Το Ημέρωμα της Στρίγγλας, 1593)
- The Two Gentlemen of Verona (Οι Δύο Άρχοντες από τη Βερόνα, 1594)
- Love’s Labour’s Lost (Αγάπης Αγώνας Άγονος, 1594)
- A Midsummer Night’s Dream (Όνειρο Θερινής Νυκτός, 1595)
- The Merchant of Venice (Ο Έμπορος της Βενετίας, 1596)
- The Merry Wives of Windsor (Οι Εύθυμες Κυράδες του Ουίνδσορ, 1597-1600)
- Much Ado About Nothing (Πολύ κακό για το τίποτα, 1599)
- As You Like It (Όπως Αγαπάτε, 1599)
- Twelfth Night or What you will (Δωδέκατη Νύχτα ή Ό,τι θέλετε, 1602)
- All’s Well That Ends Well (Τέλος Καλό Όλα Καλά, 1603)
- Measure for Measure (Με το Ίδιο Μέτρο, 1603)
- Pericles (Περικλής, 1608)
- Cymbeline (Κυμβελίνος, 1609)
- The Winter’s Tale (Το Χειμωνιάτικο Παραμύθι, 1609)
- The Tempest (Η Τρικυμία, 1611)
Ποιήματα
- Sonnets ([154] Σονέτα)
- Sonnets to sundry notes of music ([6] σονέτα σε διάφορες νότες της μουσικής)
- Venus and Adonis (Αφροδίτη και Άδωνις, 1592-1593)
- The rape of Lucrece (Ο Βιασμός της Λουκρητίας, 1594)
- The passionate pilgrim (Ο Περιπαθής Προσκυνητής)
- The phoenix and the turtle (Ο Φοίνικας κι η Τρυγόνα)
- A lover’s complaint (Το Παράπονο ενός Εραστή)
Χαμένα έργα
- Αγάπης Αγώνας Γόνιμος
- Καρδένιος
Ελληνικές μεταφράσεις
Άπαντα
Τα άπαντα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ έχει μεταφράσει στα Ελληνικά ο Βασίλης Ρώτας (Αθήνα, 1927-1977, και σε συνεργασία με τη Βούλα Δαμιανάκου).
Τραγωδίες
- Τίτος Ανδρόνικος
- μετάφρ. Βασίλης Ρώτας & Βούλα Δαμιανάκου (“Ίκαρος”)
- Ρωμαίος και Ιουλιέτα
- Σαικσπείρου, Ρωμαῖος καί Ἰουλιέτα ; Ὀθέλλος καί ὁ Βασιλεύς Λήρ, τραγωδίαι ἐκ τοῦ ἀγγλικοῦ μεταφρασθεῖσαι ὑπό Δημ. Βικέλα, Δημήτριος Βικέλας, Αθήνα, Τυπ. Περρῆ 1876.
- Σαικσπείρου: Τραγωδίαι Δημήτριος Βικέλας. Περιεχόμενα: τ.Α’. Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Αθήνα, 1882-1890.
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”, 1970)
- Ιούλιος Καίσαρ
- Ἰούλιος Καῖσαρ: Τραγῳδία εἰς πράξεις 5, μεταφρασθεῖσα ἐκ τῆς ἀγγλικῆς ὑπό Μ. Ν. Δαμιράλη, Αθήνα: Τυπ. Παπαλεξανδρῆ, 1886.
- Ὁ Ἰούλιος Καίσαρας, Κώστας Καρθαίος, Τυπ. Δημητράκου, 1969.
- Ἰούλιος Καίσαρας, Βασίλης Ρώτας & Βούλα Δαμιανάκου (“Ίκαρος”, 1969)
- Άμλετ
- Ἁμλέτος, βασιλόπαις τῆς Δανίας: Τραγωδία τοῦ ἄγγλου Σαιξπήρου, ἐνστίχως μεταφρασθεῖσα ὑπό Ἰωάννου Ἠ. Περβάνογλου (Ιωάννης Περβάνογλου) Αθήνα: Τυπ. Νικολαΐδου Χ. Φιλαδελφέως 1858.
- Ἁμλέτος: Τραγῳδία Σαικσπείρου, ἔμμετρος μετάφρασις μέ προλεγόμενα καί σημειώσεις Ἰακ. Πολυλά, Ιάκωβος Πολυλάς, Αθήνα, 1889.
- Ἃμλετ: Τραγῳδία εἰς πράξεις πέντε, μεταφρασθεῖσα ἑκ τοῦ ἀγγλικοῦ ὑπό Μιχ. Ν. Δαμηράλη, (Μιχάλης Ν. Δαμιράλης), Αθήνα, 1890.
- Σαικσπείρου: Τραγωδίαι Δημήτριος Βικέλας. Περιεχόμενα: τ.Ε’. Αμλέτος, Αθήνα, 1882-1890.
- Χάμλετ: Τραγῳδία εἰς πράξεις πέντε, μεταφρασθεῖσα ἐκ τοῦ ἀγγλικοῦ ὑπό Μ. Ν. Δαμιράλη μετά μελέτης περί τοῦ ποιητοῦ, Μιχαήλ Δαμιράλης, Αθήνα, 1900.
- Άμλετ, το βασιλόπουλο της Δανίας, μετάφρ. Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”, 1974)
- Τρωίλος και Χρυσηίδα
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”, 1972)
- Οθέλος
- Σακσπείρου, Ρωμαῖος καί Ἰουλιέτα; Ὀθέλλος καί ὁ Βασιλεύς Λήρ, τραγωδίαι ἐκ τοῦ ἀγγλικοῦ μεταφρασθεῖσαι ὑπό Δημ. Βικέλα, Δημήτριος Βικέλας, Αθήνα, Τυπ. Περρῆ 1876.
- Ὀθέλλος, ἤτοι ὁ Μαῦρος τῆς Ἑνετίας, τραγῳδία τοῦ ἄγγλου Σαιξπήρου, ἐκδίδοται ὑπό Δ. Ἀντωνοπούλου, Αθήνα, 1883.
- Ὀθέλλος: Τραγωδία, Δημήτριος Βικέλας, Αθήνα: Τυπ. Κορομηλᾶ, 1885.
- Ὁ Ὀθέλλος, ὁ Μαῦρος τῆς Βενετίας, τραγῳδία τοῦ Γουΐλιαμ Σαίξπηρ, μεταφρασμένη ἀπό τόν Κωνσταντῖνο Θεοτόκη, Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Αθήνα : Βασιλείου, 1915.
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”, 1968)
- Κοριολανός
- Κοριολανός: Δρᾶμα εἰς πράξεις πέντε, Μιχάλης Δαμιράλης, Αθήνα, Παρνασσός, 1883.
- Μάκβεθ
- Σαικσπείρου: Τραγωδίαι Δημήτριος Βικέλας. Περιεχόμενα: τ.Δ’. Μάκβεθ, Αθήνα, 1882-1890.
- Σαικσπείρου, δράματα: Μάκβεθ, ἐμμέτρως μεταφρασθέντα ἐκ τοῦ ἀγγλικοῦ ὑπό Δημητρίου Βικέλα, Δημήτριος Βικέλας, Αθήνα, Τυπ. Κασδόνη, 1896.
- Μάκβεθ: Τραγωδία, Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Αθήνα, Ἐλευθερουδάκης, 1923.
- Μακμπέθ, μετάφρ. Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”, 1970)
- Βασιλιάς Ληρ
- Σακσπείρου, Ρωμαῖος καί Ἰουλιέτα; ; Ὀθέλλος καί ὁ Βασιλεύς Λήρ, τραγωδίαι ἐκ τοῦ ἀγγλικοῦ μεταφρασθεῖσαι ὑπό Δημ. Βικέλα, Δημήτριος Βικέλας, Αθήνα, Τυπ. Περρῆ 1876.
- Ὁ Βασιλεύς Λήρ: Τραγωδία εἰς πράξεις πέντε, μετάφραση Μ. Αὐγέρη, Μάρκος Αυγέρης, Φέξης, 1916.
- Βασιλέας Λήρ, μετάφραση Βασίλης Ρώτας, Αθήνα, Μουσικά Χρονικά, 1933.
- Βασιλιάς Ληρ, μετάφρ. Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”, 1974)
- Αντώνιος και Κλεοπάτρα
- Ἀντώνιος καί Κλεοπάτρα: Δρᾶμα εἰς πράξεις πέντε, μεταφρασθέν ἐκ τῆς ἀγγλικῆς ὑπό Μ. Ν. Δαμιράλη, Μιχαήλ Δαμιράλης, Αθήνα: 1882.
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”)
- Κοριολανός
- Κοριολανός: Δρᾶμα εἰς πράξεις πέντε, Μιχάλης Δαμιράλης, Αθήνα, Παρνασσός, 1883.
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”, 1959)
- Τίμων ο Αθηναίος
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”, 1963)
- Σαικσπείρου, ἀριστουργήματα, κατ’ ἔμμετρον μετάφρασιν Ἀγγ. Βλάχου, Άγγελος Βλάχος, Αθήνα, 1905.
Ιστορικά έργα
- Ερρίκος ΣΤ’ (1ο μέρος)
- Ερρίκος ΣΤ’ (2ο μέρος)
- Ερρίκος ΣΤ’ (3ο μέρος)
- Ριχάρδος Γ’
- Ριχάρδος ὁ Γ’ : Δράμα εἰς πράξεις πέντε, μεταφράσθη ὑπό Κλεάνθους Ν. Τριανταφύλλου : Κωνσταντινούπολη, Βουτυρᾶ, 1874.
- Ριχάρδος ὁ Γ’ : Τραγῳδία εἰς πράξεις πέντε, μεταφρασθεῖσα ἐκ τῆς ἀγγλικῆς ὑπό Μιχαήλ Ν. Δαμιράλη, Μιχάλης Δαμιράλης, Αθήνα, 1909.
- Ὁ Βασιλιᾶς Ριχάρδος ὁ Γ’, μετάφραση Κώστας Καρθαίος, Αθήνα, Γραφεῖο Πνευματικῶν Ὑπηρεσιῶν, 1939.
- Κ.Καρθαίος (“Ίκαρος”)
- Ριχάρδος Β’
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”)
- Βασιλιάς Ιωάννης
- Βασίλης Ρώτας & Βούλα Δαμιανάκου (“Ίκαρος”)
- Ερρίκος Δ'(1ο μέρος)
- Αλέξανδρος Πάλλης (“Ίκαρος”)
- Ερρίκος Δ'(2ο μέρος)
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”)
- Ερρίκος Ε’
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”)
- Ερρίκος Η’
Κωμωδίες
- Η Κωμωδία των Παρεξηγήσεων
- Το Ημέρωμα της Στρίγγλας
- Η Στρίγγλα που έγινε αρνάκι, Κ.Καρθαίος (“Ίκαρος”)
- Βασίλης Ρώτας & Βούλα Δαμιανάκου (“Ίκαρος”, 1973)
- Οι Δύο Άρχοντες από τη Βερόνα
- Αγάπης Αγώνας Άγονος
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”)
- Βασίλης Ρώτας (“περιοδ. Θέατρο 16 [1964])
- Όνειρο Θερινής Νυκτός
- Ὄνειρο καλοκαιρινῆς νυχτιᾶς, Βασίλης Ρώτας, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1928.
- Ὄνειρο καλοκαιρινῆς νύχτας, Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”, 1973)
- Ο Έμπορος της Βενετίας
- Δρᾶμα εἰς πράξεις πέντε, ἐκδίδεται ὑπό Ι. Δ. Μανώλη, Κωνσταντινούπολη: Τυπ. Βουτυρᾶ, 1874.
- Σαικσπείρου: Τραγωδίαι Δημήτριος Βικέλας. Περιεχόμενα: τ.ΣΤ’. Ο έμπορος της Βενετίας, Αθήνα, 1882-1890.
- Ἡ περίφημη ἱστορία τοῦ ἐμπόρου τῆς Βενετιάς…καί τό κέρδισμα τῆς πεντάμορφης νύφης Πορσίας μέ την ἐκλογή τῶν τριῶν κουτιῶν, γραμμένη ἀπό τόν ἄγγλο ποιητή Γουΐλλιαμ Σαιξπῆρο, μεταφρασμένη πιστά καί ρυθμικά ἀπό τόν Ἀλέξ. Πάλλη, Αλέξανδρος Πάλλης, Ἑστία, 1894.
- Ὁ ἔμπορος τῆς Βενετιάς: Κωμωδία, Αλέξανδρος Πάλλης, Αθήνα, Σαλίβερος, 1938.
- Ἡ περίφημη ἱστορία τοῦ ἐμπόρου τῆς Βενετιάς…, Αλέξανδρος Πάλλης, (“Ίκαρος”, 1972)
- Ὁ ἔμπορος τῆς Βενετίας: Δρᾶμα εἰς πράξεις πέντε, Μ. Αὐγέρη, Μάρκος Αυγέρης, Αθήνα: Φέξης 1916.
- Ὁ ἔμπορος τῆς Βενετίας: Δρᾶμα εἰς πράξεις πέντε, Μάρκος Αυγέρης, Αθήνα, Βασιλείου, 1932.
- Οι Εύθυμες Κυράδες του Ουίνδσορ
- Οἱ κυράδες τοῦ Ουΐνζωρ: Κωμωδία, Νικόλαος Ποριώτης, Αθήνα, Γκοβόστης, 1938.
- Κ.Καρθαίος (“Ίκαρος”)
- Πολύ κακό για το τίποτα
- Νικόλαος Ποριώτης, Αθήνα, Γκοβόστης, 1938.
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”)
- Όπως Αγαπάτε
- Ὃπως σᾶς ἀρέσει: Κωμῳδία, στή γλῶσσα μας ἀπό τόν Μ. Γ. Σκουλούδη, Μανώλης Σκουλούδης, Αθήνα, Πυρσός, 1940.
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”)
- Δωδέκατη Νύχτα
- Ἡ δωδεκάτη νύχτα: Δρᾶμα εἰς πράξεις πέντε, Παντολέων Καβάφης, Κωνσταντινούπολη: Τυπ. Βουτυρᾶ, 1881.
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”, 1967)
- Τέλος Καλό Όλα Καλά
- Βασίλης Ρώτας & Βούλα Δαμιανάκου (“Ίκαρος”)
- Με το Ίδιο Μέτρο
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”, 1956)
- Περικλής
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”)
- Κυμβελίνος
- Κυμβελῖνος: Τραγῳδία εἰς πέντε πράξεις, μεταφρασθεῖσα ἐκ τῆς ἀγγλικῆς ὑπό Μιχ. Ν. Δαμιράλη, Μιχάλης Δαμιράλης, Αθήνα, 1903.
- Βασίλης Ρώτας & Βούλα Δαμιανάκου (“Ίκαρος”)
- Το Χειμωνιάτικο Παραμύθι
- μετάφραση Σ. Κέντ, Ιωάννης Οἰκονομίδης, Αθήνα, Τυπ. Ζηκάκη, 1928.
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”, 1972)
- Η Τρικυμία
- Ἡ τρικυμία: Δρᾶμα Ουϊλιέλμου Σαίξπηρ, μετάφρασις Ἰ. Πολυλᾶ, (Ιάκωβος Πολυλάς), Κέρκυρα, 1855.
- Ἡ τρικυμία: Δρᾶμα Σαιξπήρου εἰς πράξεις πέντε, ἐκ τοῦ ἀγγλικοῦ κειμένου μετάφρασις ὑπό Παντολέοντος Καβάφη; (Παντολέων Καβάφης), Κωνσταντινούπολη: Τυπ. Βουτυρᾶ 1874.
- Ἡ τρικυμία: Τραγῳδία τοῦ Γουλιέλμου Σαίξπηρ = The tempest, μεταφρασμένα ἀπό τόν Κωνσταντῖνο Θεοτόκη, Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Ἀλεξάντρεια, Γραμμάτης, 1916.
- Βασίλης Ρώτας (“Ίκαρος”, 1969)
ΕΠΙΣΗΣ:
Ερρίκος Μπελιές: έκανε τη μετάφραση όλων των έργων του Σαίξπηρ!
Βιβλιογραφία
- Γεωργοβασίλης Δημοσθένης: «Η Φιλοσοφία του τραγικού στον Ουίλιαμ Σαίξπηρ», Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση, τόμος 6 (1989), σελ. 50-65
- Δαμιανάκου, Βούλα: Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, εκδ. «Επικαιρότητα», Αθήνα 1995
- Καψάλης, Διονύσης: Διαθήκη – 25 Μαρτίου 1616 (ποίημα «Για τα 400 χρόνια από το θάνατο του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ»), εκδ. ΑΓΡΑ, Αθήνα 2016, ISBN 978-960-505-229-4
- Κροντήρη, Τίνα: Ο Σαίξπηρ, η Αναγέννηση, κι εμείς, εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2002
- Clemen, Wolfgang: «Τὸ θεατρικὸ ἔργο τοῦ Shakespeare», Ἐποχές [τεύχη 36-48], 38 (1966), σελ. 526-533
- Clemen, Wolfgang: «Ὁ Σαίξπηρ καὶ ὁ σύγχρονος κόσμος», Ἐποχές [τεύχη 1-14], 12 (1964), σελ. 17-21
- Kott, Jan: Σαίξπηρ ο σύγχρονος, εκδ. «Ηριδανός», Αθήνα 1970
- wikipedia
Latest posts by dromena (see all)
- Θέατρο του λαού: Ο Καραγκιόζης, η ιστορία του, η σημασία του - 27 Απριλίου, 2024
- Ο Σαίξπηρ στο πολεμικό Λονδίνο - 11 Απριλίου, 2024
- Η “Δωδέκατη νύχτα” του Σαίξπηρ - 2 Απριλίου, 2024
- Αν ο Νίκος Χαραλάμπους σκηνοθετούσε τον τηλεφωνικό κατάλογο - 31 Μαρτίου, 2024
- Ο σκηνοθέτης Νίκος Χαραλάμπους - 31 Μαρτίου, 2024