Η συναρπαστική γοητεία της Αντιγόνης!
ΕΙΧΑ ΓΡΑΨΕΙ ΠΩΣ…
…όταν οι Αντιγόνες του Τζορτζ Στάινερ [George Steiner] κυκλοφόρησαν και στα ελληνικά, σ’ ένα καλαίσθητο τόμο, από τις εκδόσεις Καλέντη (μετάφραση: Βασίλης Μάστορης – Πάρης Μπουρλάκης), δεν τους έγινε η πρέπουσα υποδοχή από τους εγχώριους φύλακες των οσίων και των ιερών του αρχαίου ελληνικού δράματος.
Ο Steiner έχει εντρυφήσει όσο λίγοι στην αρχαιοελληνική σκέψη και τέχνη. Με το βιβλίο του αυτό επιχειρεί ν’ απαντήσει στο βασικό ερώτημα, γιατί άραγε συμβαίνει μια δράκα αρχαίων ελληνικών μύθων να συνεχίζουν να κυριαρχούν και να προσδίδουν ζωτικό σχήμα στη δική μας αίσθηση του εγώ και του κόσμου! Γιατί, άραγε, οι Αντιγόνες είναι αληθινά éternelles και άμεσα παρούσες! Απαντά φυσικά και σε ειδικότερα ερωτήματα όπως γιατί η σοφόκλεια Αντιγόνη είχε την πρωτοκαθεδρία για περισσότερο από έναν αιώνα κατά την κρίση των ποιητών και των φιλοσόφων. Ο Steiner απαριθμεί τριάντα όπερες με θέμα την Αντιγόνη, από τον Κρέοντα του Alessandro Scarlatti (1699) μέχρι την Αντιγόνη του Φραντσέσκο Μπαζίλ (1799). Αναφέρεται στην ιδεαλιστική και ρομαντική φαντασία που ανύψωσε τον Σοφοκλή στην πρώτη θέση μεταξύ των αρχαίων τραγικών. Ο Friedrich Slegel θεωρούσε κορυφαίο τον Σοφοκλή όχι μόνο στο δράμα αλλά και στο σύνολο της ποίησης, ο Friedrich Schelling μιλούσε για την καθαρότητα των έργων του, ο Shelley αναφωνούσε “τι υψηλή προσωπογραφία γυναίκας!”, ο Hegel την Αντιγόνη ως ένα από τα υψηλότερα και πιο ολοκληρωμένα έργα που δημιούργησε ποτέ ο άνθρωπος, ο Hebel περιέγραφε την Αντιγόνη ως το αριστούργημα των αριστουργημάτων, ο Hofmannsthal βλέπει την Αντιγόνη σαν μορφή που μπροστά της “τα διάφανα και παγωμένα κύματα της ζωής πισωπατούν με σεβασμό”, ο D’Annunzio απευθύνεται στην “Αντιγόνη με την φωτεινή ψυχή”, ο Charles Péguy παρατηρεί ότι για ένα ημιχόριο της Αντιγόνης θα έδινε και τις τρεις Κριτικές και τα μισά Προλεγόμενα του Καντ…
Ο Steiner, πάντως, σημειώνει ότι ένας βασικός λόγος της επικράτησης της Αντιγόνης είναι ίσως στενά συνυφασμένος με την ιστορία του θεάτρου. Το έργο ανεβαίνει στα 1808 από τον Goethe και το 1841 σκηνοθετείται από τον Ludvig Tik, με τα χορικά μελοποιημένα από τον Mendelssohn. Υπογραμμίζει, επιπλέον, το γεγονός ότι το πρόγραμμα της γυναικείας χειραφέτησης και της πολιτικής ισότητας των δυο φύλων που διακήρυξε η Γαλλική Επανάσταση και οι ουτοπιστές ή πραγματιστές συνοδοιπόροι της ήταν αυτό που έκανε την Αντιγόνη κείμενο-σύμβολο. Πάντως, ο Steiner θεωρεί ότι η γαλλική Επανάσταση, συνολικά θεωρούμενη, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα και βεβαίως η Αντιγόνη, περισσότερο από κάθε άλλη σωζόμενη τραγωδία, δραματοποιεί την επαλληλία του ενδόμυχου και του δημόσιου, της ιδιωτικής και της ιστορικής ύπαρξης, αφού η ιστορικοποίηση του προσωπικού στοιχείου είναι όντως η μεγάλη αλήθεια της Γαλλικής Επανάστασης…
Η ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΗΣ “ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ”…
Ένας ίσως δευτερεύων λόγος επικράτησης της Αντιγόνης εξηγείται –σύμφωνα με τον Steiner– από το θέμα της εν ζωή ταφής που στοιχειώνει και μαγεύει τη φαντασία του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα. Το θέμα αυτό είναι παρόν στο γοτθικό μυθιστόρημα και στο θέατρο, απαντάται στις γραφικές τέχνης και σε ό,τι καλύτερο ή χειρότερο έχουν να επιδείξουν η ποίηση και η φανταστική λογοτεχνία. Ακόμη εμφανίζεται σχεδόν σαν εμμονή στη φιλοσοφική και επιστημονική θεώρηση. Κι εδώ, ιδού τι παρατηρεί ο Steiner: Μήπως το θέμα του εν ζωή ενταφιασμού προσώπων κωδικοποιεί την επίγνωση της δικαστικής εξουσίας; Μήπως, με άλλα λόγια, είναι το αντίστοιχο, στο χώρο της μυθοπλασίας, των πραγματικών εγκλεισμών στα κελιά και τις Βαστίλες του παλαιού καθεστώτος; Η εικονογραφία της περιόδου Ιουλίου-Αυγούστου 1789, απεικονίζοντας τους έγκλειστους της μοναρχίας, της εκκλησίας και της οικογένειας να αναδύονται στο φως του ήλιου μετά από τον “μακρόχρονο ενταφιασμό” τους, ασφαλώς αφήνει να εννοηθεί αυτή η σύμπτωση…
Η κάθοδος της Αντιγόνης ζωντανής μέσα στο θάνατο άγγιζε τις γενιές της Γαλλικής Επανάστασης και του ρομαντισμού με μια αμεσότητα που μόνο το τέλος του Ρωμαίος και Ιουλιέτα μπορεί να ανταγωνιστεί. Είναι, άλλωστε, συχνό φαινόμενο η σύγκριση των δυο έργων όσον αφορά στο θέμα του ενταφιασμού… Αλλά, έως εδώ. Ο Steiner μας οδηγεί, σιγά-σιγά και μεθοδικά, σ’ ένα κόσμο όπου πέφτει η σκιά της Αντιγόνης του Σοφοκλή, με ερμηνείες, παρερμηνείες, συντακτικά ή μετρικά προβλήματα, διαμάχες. Κάπου προς το τέλος του βιβλίου λέει: “Κανένας θεατής, κανένας αναγνώστης του εικοστού αιώνα δεν συναντά την Αντιγόνη του Σοφοκλή τελείως απροετοίμαστος. Το έργο είναι αναπόφευκτα εγγεγραμμένο στη μακρόχρονη ιστορία της μετάδοσης και της υποδοχής του”.
ΕΡΜΗΝΕΥΣΑΝ ΑΝΤΙΓΟΝΗ…
Η προσωπικότητα της Αντιγόνης πραγματικά γοήτευσε δεκάδες σκηνοθέτες αλλά και ηθοποιούς που αναμετρήθηκαν με την σοφόκλεια ηρωίδα. Ανατρέχοντας στην παραστασιογραφία για την Αντιγόνη του Σοφοκλή (επιμέλεια: Μίρκα Θεοδωροπούλου, εκδ. “Επικαιρότητα”, μετάφραση-εισαγωγή-σχόλια: Κώστας Τοπούζης), διαβάσαμε ότι η πρώτη παράσταση αυτής της σοφόκλειας τραγωδίας στα νεότερα χρόνια δόθηκε το 1863 από το θίασο Κοσμά και Οδυσσέα Δημητράκου στο Θέατρο Ναούμ της Κωνσταντινούπολης. Το ρόλο της Αντιγόνης ερμήνευσε η Πιπίνα Βονασέρα, του Τειρεσία ο Δημοσθένης Αλεξιάδης και του Κρέοντα ο Παντελής Σούτσας.
Από τότε μέχρι σήμερα μετρήσαμε περισσότερες από σαράντα παραστάσεις ελληνικών θεατρικών ομάδων. Στις παραστάσεις των αρχών του αιώνα χρησιμοποιήθηκε αρκετές φορές η μουσική του Μέντελσον, ενώ κάποιες φορές σκηνοθέτησε την τραγωδία ο Γ. Μιστριώτης με την “Εταιρεία υπέρ της διδασκαλίας αρχαίων ελληνικών δραμάτων” και μάλιστα στην παράσταση που δόθηκε στο Παναθηναϊκό Στάδιο την Αντιγόνη ερμήνευσε η Θεώνη Δρακοπούλου-Παππά [Μυρτιώτισσα]
Την Αντιγόνη ερμήνευσαν επίσης: Πολυξένη Σούτσα, Ειμαρμένη Ξανθάκη, Χαρίκλεια Ταβουλάρη, Μ. Δημοπούλου, Κυβέλη, Μαρίκα Κοτοπούλη, Αγγελική Κοτσάλη, Μαρίκα Φιλιππίδου, Μ. Σαγιάννου-Κατσέλη, Έφη Άγρα-Κατσικοπούλου, Ελένη Παπαδάκη, Κρινιώ Παππά, Άννα Συνοδινού, Βέρα Ζαβιτσιάνου, Έλλη Βοζικιάδου, Ζέτα Κονδύλη, Θάλεια Καλλιγά, Νάσια Χριστοφορίδου. Όλγα Τουρνάκη, Άρτεμις Τσάμη, Βούλα Ζουμπουλάκη, Ασπασία Παπαθανασίου, Αντιγόνη Βαλάκου, Μαρία Δημητρούκα, Ράσμυ Τσόπελα, Μαρία Σκούντζου, Αμαλία Γκιζά, Βίκυ Ψαλτίδου, Γιώτα Φέστα, Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Τατιάνα Λύγαρη, Αλίκη Βουγιουκλάκη, Βαγγελιώ Ανδρεαδάκη, Ράνια Σχίζα…
Αλλά και η Ειρήνη Παππά στην κινηματογραφική εκδοχή της Αντιγόνης από τον Γιώργο Τζαβέλλα. Ωστόσο, οι ηθοποιοί που ερμήνευσαν Αντιγόνες είναι περισσότερες (και) διεθνώς, διότι “Αντιγόνη”, βασιζόμενη στη σοφόκλεια τραγωδία έγραψαν και οι Garnier, Alfieri, Hasenclever, Yourcenar, Anouilh, Brecht κ.ά. Ο κατάλογος των ονομάτων θα είναι πολύ μακρύς αν αναφέραμε και τους μουσικούς.
Νίκος Λαγκαδινός
- Κεντρική φωτογραφία: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη (Αντιγόνη). Αντιγόνη (1995). Εθνικό Θέατρο, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου (12/08/1995 – 13/08/1995). Σκηνοθεσία: Μίνως Βολανάκης
ΔΡΩΜΕΝΑ. Περίοδος Β΄, τεύχος 01, Φθινόπωρο 2007.
The following two tabs change content below.
Latest posts by dromena (see all)
- ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ : Τζωρτζ Μπέρναρ Σω. Εικονοκλάστης και ηθικολόγος - 29 Νοεμβρίου, 2024
- Κυκλοφορεί σε μετάφραση του Καθηγητή Βάιου Λιαπή το βιβλίο «Το Αρχαίο Θέατρο μέσα από τις Πηγές» - 14 Νοεμβρίου, 2024
- ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ : Η Αυλή των Θαυμάτων (3) - 11 Νοεμβρίου, 2024
- ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ : Η Αυλή των Θαυμάτων (2) - 10 Νοεμβρίου, 2024
- ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ : Η Αυλή των Θαυμάτων (1) - 10 Νοεμβρίου, 2024
