Κωνσταντίνος Τσάτσος, Θάνος Κωτσόπουλος, Αλέξης Διαμαντόπουλος, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Ε.Π. Παπανούτσος, Μάριος Πλωρίτης, Παντελής Πρεβελάκης, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΑΤΣΟΣ

Αλέξης Μινωτής 

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ, με τον συνδυασμό του λόγου και της πράξης επέτρεψε στον άνθρωπο, να εκφράση νοήματα που με κανέναν άλλο δρόμο δεν μπορεί να πλησιάση. Από τα υλικά που το συνθέτει γεννάται ένα είδος ζωής που όταν σε καταλάβη, η λεγόμενη υπαρκτή ζωή μηδενίζεται. Γεννάται μια νέα αλήθεια.

Για να συντελεσθή αυτό το θαύμα είναι ανάγκη να συντρέξουν πολλές δυνάμεις, που η μια πρέπει να ταιριάζη με την άλλη και όλες να συγκλίνουν σε κοινό στόχο.

Το ξεκίνημα το δίνει ο λόγος  του δημιουργού. Στο μήνυμά του κανείς δεν επιτρέπεται να απιστήση. Γι’ αυτό όποιος επιχειρεί απλώς εξ αφορμής ενός κειμένου να πλάση ένα δικό του έργο, δεν φτάνει ποτέ στο ύψος του αρχικού, και συνήθως ξεπέφτει όσο πιο πολύ απομακρύνεται από αυτό.

Το μήνυμα που δίνει ο λόγος του δημιουργού θα υπηρετήσουν όλες οι άλλες δυνάμεις, οι εικαστικες μορφές, ο μουσικός ρυθμός, η μίμηση της δράσης. Τελευταίος κρίκος και τελευταίος σταθμός αυτών των συγκλινουσών δυνάμεων, είναι ο ηθοποιός.

Σε αυτόν τελικά πέφτει το βάρος όλου του εγχειρήματος. Αυτός πληρώνει όλα τα λάθη των άλλων και δεν ξέρω αν καρπούται όλους τους επαίνους. Γι’ αυτό είναι βαρειά η μοίρα του αλλά και η ευθύνη του, γιατί αυτός μπορεί όλα τα άλλα να τα βοηθήση να στηριχθούν και αυτός όλα να τα χαντακώση.

Εικόνα από την παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή ανέβηκε στο Θέατρο της Επιδαύρου. Πρωταγωνιστούσαν ο Αλέξης Μινωτής στον ρόλο του Κάδμου και η Κατίνα Παξινού στον ρόλο της Αγαύης.

Καλείται να πραγματοποιήση ώς την έσχατη λεπτομέρεια τον λόγο του δημιουργού, να τον ζήση και να τον ζήση σε τέτοιαν εντέλεια ώστε να τον συζήση ο ακροώμενος θεατής. Ο δημιουργός θέλει να εκφράση σε μιαν εντέλεια μορφής κάποια όψη της πραγματικής ζωής, μια μορφή που σε αυτή την πληρότητα δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Ο ηθοποιός πρέπει, αν και ατελής σαν άνθρωπος, να υπερβή τον εαυτό του και να γίνη ο εκφραστής της εντέλειας αυτής μορφής. Να κάνη ζωή αυτό που δεν βιούται στην πραγματικότητα, όπου τίποτε δεν είναι άρτιο και πλήρες, διότι όλα συναναμιγνύονται και εξουδετερώνονται και απομονώνονται από τα συμβιούμενα.

Έτσι μέσα στα πλαίσια του κατορθώματος του δημιουργού πρέπει να εντάξη ο ηθοποιός ένα παράλληλο ομόκεντρο κατόρθωμα.

Γι’ αυτό, ενώ το έργο του ηθοποιού φαίνεται στρεφόμενο προς τα έξω, διότι λέει και πράττει, είναι έργο κατά κύριο λόγο στραμμένο προς τα μέσα. Απαιτεί μια εσώψυχη διεργασία, μια μεταμόρφωση κατά το νόημα του δημιουργού, μια μεταμόρφωση που κάνει τον ηθοποιό να αποβάλη τον θνητό συγκεχυμένο εαυτό του και εξαγνισμένος να ταυτισθή με την μορφή που θα υποδυθή, που θα γίνη όχι η δεύτερη, αλλά η πρώτη φύση του.

Νομίζω πως η ποιότητα αυτής της εσωστρεφούς διεργασίας προσδιορίζει καιτην ποιότητα του ηθοποιού και τον κάνει δημιουργό in concreto του έργου που inabstracto εχάραξε ο δημιουργός. Η ποιότητα αυτή απδεικνύεται από την δύναμη του ηθοποιού να υποδουλώνη τον θεατή-ακροατή και να τον σύρη ή καλλίτερα να τον ανεβάζη στον κόσμο του δημιουργού, όπως αυτός τον επλήρωσε με την προσωπικότητά του.

Και επειδή μας οδηγεί προς μιαν άνοδο σε κάτι πνευματικά αξιώτερο -ένα κομμάτι ζωής υψωμένο στην εντελέστερη μορφή του- ο ηθοποιός διδάσκει. Και διδάσκει ήθος που όμως δεν στέκει ξεκρέμαστο, αλλά είναι απαύγασμα μιας βιοθεωρίας, ενός καθολικού αντικρύσματος της ανθρώπινης ζωής.

Αυτούς τους “κοινούς τύπους” όλοι οι ευνοημένοι από τους θεούς ηθοποιοί τους ζουν ενστικτωδώς και κάποτε -όταν ασπρίσουν τα μαλλιά τους- τους καταγράφουν. Έτσι οι “histriones” είναι διδάσκαλοι όι από τον εύκολο δρόμο της παρατακτικής σκέψης (pensée discursive) αλλά από τον τραχύ και επικίνδυνο δρόμο του παραδείγματος.

Από τους πιο ευνοημένους από τους θεούς ο Αλέξης Μινωτής υψώνεται σήμερα ως παράδειγμα στον τόπο μας, ως ο πρώτος από σκηνής διδάχος, ο πρώτος και τελευταίος μιας μεγάλης γενηάς.

Ο Μινωτής μιλάει ελληνικά. Προφέρει ελληνικά. Αγαπά την ελληνική γλώσσα και την θάλπει και την εκστομίζει έτσι που κάθε λέξη να αποδίδη όλη τη γεύση της, το χυμό της. Όταν μάλιστα λέει στίχους, χωρίς να φαίνεται, τραγουδάει. Ο ρυθμός υποστηλώνει τη λέξη. Την αξιοποιεί στο έπακρο. Και αυτό είναι δουλειά του ηθοποιού. Διότι ο ηθοποιός στο κοινό δεν μαθαίνει μόνο νοήματα. Του μαθαίνει και γράμματα. Η λέξη, και πιο πέρα η φράση, υπάρχουν ανάμεσα σε δυο σιωπές. Και οι σιωπές, και αυτές σημαίνουν κάτι. Πρέπει να ξέρης να τις ορίζεις και να τις δίνεις, όπως και το λόγο σου, με όλο σου το κορμί.

Ο τυφλός Οιδίποδας, όταν τον ενσαρκώνη ο Μινωτής, δεν κάνει καμιά κίνηση, ούτε με το στόμα του, μα ούτε και με την κόρη του οφθαλμού, που φυσικά δεν κάνει ο τυφλός. Έχει πείσει τον εαυτό του ότι είναι τυφλός.

Αλλά ας προχωρήσωμε στα ενδότερα. Κάθε έργο είναι ένα απόσπασμα, παρμένο από τη συνεχή ροή της πραγματικότητας. Έχει επομένως ένα “πριν”, μια προϊστορία που δεν λέγεται ευθέως, αλλά που πρέπει να συναχθή, διότι το απόσπασμα που βλέπομε είναι φορτωμένο με αυτό το πριν. Χάρις άλλωστε και σε αυτό το πριν παίρνει μεγαλύτερες διαστάσεις και μεγαλύτερο βάθος. Πρέπει και αυτό να το μεταδώση όχι μόνο ο δημιουργός αλλά και ο ηθοποιός. Όταν ο Μινωτής μπαίνει στη σκηνή, είτε παίζει αρχαίους, είτε Ibsen, είτε  Shakespeare, τον αισθάνεσαι πως μπαίνει φορτωμένος από ιστορία. Συνεχίζει κάτι που δεν είδαμε. Όπως, στην ώρα της κάθαρσης, βλέπομε ξαφνικά όχι μόνο το πριν αλλά το μετά, το πέρα από το τέλος.

Άλλοι που καταλαβαίνουν από θέατρο πολλά περισσότερα από μένα, θα μπορούσαν να επικαλεσθούν παραδείγματα από τα μεγάλα έργα που παρουσίασε ο Μινωτής, όπου τούτο το ιστορικό και συχνά μεταφυσικό βάθος αναπηδά από τον τρόπο που λέγονται όσα λέγονται και πράττονται απάνω στη σκηνή. Και θα μπορούσαν τότε να εξηγήσουν γιατί όταν μπαίνει ο Μινωτής στη σκηνή αποκτά η σκηνή μεγαλύτερες διαστάσεις.

Παρ’ όλα τα θαυμαστά επιτεύγματα της σύγχρονης τηλεοράσεως, δεν ξέρω αν ισχύει, κατά ένα μέγα μέρος, η τραγική αλήθεια που λέει ο Schiller στον Πρόλογο του “Βάλλενστάιν”, ότι η τέχνη του ηθοποιού είναι καταδικασμένη να πεθαίνη μαζί του. Διότι η δύναμη της ζωντανής παρουσίας, ο ηλεκτρισμός της προσωπικής επαφής, παρ’ όλα τα τεχνικά επιτεύγματα, φαλκιδεύεται από οποιοδήποτε τεχνικό μέσο αναμετάδοσης.

Όσοι ζήσαμε και ζούμε τον Μινωτή και τους άλλους ευνοημένους από τους θεούς, έχομε ένα προνόμιο. Κάθε αιώνας και κάθε χώρα έχει μερικούς τέτοιους προνομιούχους. Αν μπορούσαν να βγουν από τον τάφο τουςο σοφοκλής, ή ο Ibsen και βλέπανε τον Μινωτή, θαρρώ πως θα του έλεγαν ο καθένας: “Σ’ ευχαριστώ. Αυτό εννοούσα. Βλέπω πως το έργο μου είναι καλό”. Νομίζω πως στο βάθος της ψυχής του ο Μινωτής, παραβλέποντας τους ενθουσιασμούς του σύγχρονου πλήθους, αυτόν τον έπαινο θα αισθάνεται να ηχή μέσα του. Και σε αυτόν θα ακουμπάη για να προχωρήση στο έργο του, πλούσιος από τη νόηση και την αίσθηση του καλού. (Πρωτοδημοσιεύτηκε στην “Ευθύνη”, 1985).

• Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος (1 Ιουλίου 1899 – 8 Οκτωβρίου 1987) ήταν Έλληνας νομικός, φιλόσοφος και πολιτικός, που διετέλεσε πρόεδρος της Δημοκρατίας (1975-1980)

ΘΑΝΟΣ ΚΩΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

Αλέξης Μινωτής,”Τι ιδανικός ηθοποιός!”

ΤΟΝ ΠΡΩΤΟΘΑΥΜΑΣΑ στον ρόλο του Ήμπεν, στο θεατρικό έργο του Ο’Νηλ: “Πόθοι κάτω από τις λεύκες”. Και είχα πει μέσα μου: “Τι ιδανικός ηθοποιός!”. Ύστερα ο θαυμασμός μου μεγάλωσε, όταν τον είδα Μάρκο Αντώνιο στο αριστούργημα του Σαίξπηρ “Ιούλιος Καίσαρ”. Είχα προσέξει απ’ την αρχή πόσο συγκροτημένος, οργανωμένος, μεθοδικός ηθοποιός ήταν. Πρώτη φορρά έβλεπα έναν τόσο τέλειον ηθοποιό. Όλα του, η φωνή του, η κίνησή του, η έκφρασή του, η εσωτερικότητά του και η πλασδτική εξωτερική έκφραση, αποδίδονταν, σε κάθε ρόλο, θαυμάσια. Ακόμα -είχα προσέξει- πως η κάθε λέξη που πρόφερε είχε χρώμα, νόημα, βάρος· ήταν φορτισμένη η αίσθηση κι ενταγμένη στον ρυθμό του ρόλου και της παράστασης. Εκθαμβωτικός ηθοποιός ο Μινωτής, πρόβαλλε μπροστά μου αδιάκοπα – δηλαδή σ’ όλα τα χρόνια της συνεργασίας και στη Σκηνή, σαν το πιο επεξεργασμένο μέταλλο, πολύτιμο βέβαια, του ελληνικού θεάτρου.

Τα χρόνια περνούσαν. Μέσα σ’ ένα περίλαμπρο Εθνικό Θέατρο που το’χαν φωτίσει με το εξαίσιο φως τους ο Πολίτης κι ο Ροντήρης, ο Μινωτής έπαιζε τον ένα μεγάλο ρόλο κατόπιν του άλλου: Πέερ Γκυντ στο ομώνυμο έργο του Ίψεν, Όσβαλντ στους “Βρυκόλακες” του Ίψεν, Άμλετ, Ριχάρδος Γ΄, Ερρίκος Δ’, Σάυλωκ στον “Έμπορο της Βενετίας”, Μάκβεθ και Βασιλιάς Ληρ [στα έργα του Σαίξπηρ που προανάφερα…], Πρίγκηπας του Χόμπουργκ στο ομώνυμο έργο του Κλάιστ, Φιλοκτήτης, Προμηθέας στον “Προμηθέα Δεσμώτη’ του Αισχύλου κι ένα σωρό άλλοι ρόλοι από το Παγκόσμιο κλασικό και σύγχρονο δραματολόγιο, συνέθεταν -και θα συνθέτουν, πάντα τη μνήμη μας- τον πολύμορφο και πολύχρωμο πίνακα των υπέροχων δημιουργιών του Μινωτή.

Και κοντά σσ’ αυτούς τους ρόλους και σ’ αυτούς τους συγγραφείςς, άλλες περίφημες ερμηνείες ρόλων στα έργα των: Γκάλσγουωρθυ, Μπέρναρ Σω, Ο’Νηλ,Ουάιλντ, Ντύρενματ, Μπέκετ, Λόρκα· και των ελλήνων: Σπύρου Μελά, Παντελή Χορν, Δημήτρη Μπόγρη και άλλων.

Και δεν φώτισε μόνο την Ελληνική Σκηνή με τις ερμηνείες του και τις σκηνοθεσίες του, αλλά, μαζί με τον Ροντήρη, δόξασαν την πατρίδα μας στην Ευρώπη και στην Αμερική. Ναι. Ο Ροντήρης κι ο Μινωτής, παρουσιάζοντας στο εξωτερικό τις αρχαίες τραγωδίες: Ιππόλυτος, Ηλέκτρα, Εκάβη, Μήδεια, Οιδίπους Τύραννος, Οιδίπους επί Κολωνώ, Φοίνισσες, Αντιγόνη, καθώς και τον Άμλετ του Σαίξπηρ, έδειξαν στους άλλους λαούς της γης, πως το Ελληνικό Θέατρο δεν θα πάψει ποτέ ν’ αποτελεί έναν ισχυρό φάρο προσανατολισμού στις παγκόσμιες θεατρικές επιτεύξεις κι αναζητήσεις.

• Ο Θάνος Κωτσόπουλος (Οκτώβριος 1911 – 18 Μαρτίου 1993) ήταν Έλληνας ηθοποιός, σεναριογράφος και σκηνοθέτης.

ΑΛΕΞΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ

Ο Μινωτής φώτιζε όσα δεν φωτίζονται παρά πολύ σπάνια

ΗΞΕΡΕ από την αρχή που ξεκίνησε ότι υπηρετεί τον πρεσβύτατο και ισχυρότατο θεσμό της πολιτείας στο χώρο της παιδείας, του πολιτισμού, του στοχασμού, της έρευνας, το θεσμό που χαρίζει στη γλώσσα οικουμενικό πλάτος και ιστορικό βάθος. Ήταν ικανός να υπηρετήσει αυτόν το στόχο: σπάνια ευαίσθητος πάντοτε σε ό,τι γόνιμο του προσφέρει το περιβάλλον, με σπάνιες φυσικές και πολύ καλλιεργημένες ικανότητες επιλογής και αφομοίωσης, στερέωσε την ψυχή του στην ποιητική παράδοση του νησιού του, στην επίσης εμπνευσμένη κρητική τέχνη της αφήγησης, αλλά και σε μια ελληνική παιδεία που τότε ήταν ατράνταχτη. Τέλος, αφ’ ότου τον θυμάμαι, και σ’ όλη τη διαδρομή του επαγγέλματός του, καλλιέργησε το άνοιγμα του ορίζοντα της τέχνης του σ’ όλη την ιστορία και παράδοση του ελληνικού πολιτισμού και ταυτόχρονα στο θέατρο και στην πνευματική ζωή του μέγιστου τμήματος της πολιτισμένης οικουμένης που, όπως έλεγε ο αρχαίος πολιτικός, μπορεί να κριθεί “εσβατόν τη ημετέρα τόλμη”.

Στα κεφάλαια της παιδείας που παρέλαβε και υπερασπίζεται δημιουργικά, γόνιμα, θεώρησα πρώτο χρέος μου να ξεχωρίσω τη συμβολή του, που πιστεύω μοναδικής τελειότητας και έκτασης, στην καλλιέργεια της απέραντης δύναμης της ελληνικής γλώσσας. Θεώρησα καίρια και την αναφορά στην πνευματική παράδοση της Κρήτης: χωρίς τη βαθιά μνήμη του παραμυθά, που είναι μέρος αναφαίρετο της δημιουργικής φαντασίας του Μινωτή, οι Αγγελιαφόροι και οι Κήρυκες της τραγωδίας δεν θα ξυπνούσαν μέσα στο θέατρο από τόσο βαθιά πηγή το ρίγος της επικής μνήμης. Τι δώρα και τι κεντρί έδωσε στην Ελλάδα η ποίηση της Κρήτης, η ποίηση εκείνου του λαού που έχει στα χείλη τον Χορτάτζη και τον Κορνάρο να θρέφουν την ψυχή του, του λαού που η ειρωνεία του βρίσκει στόχο με τη μαντινάδα όπως πετάει το πουλί! Έπος, τραγωδία, κωμωδία, στην Κρήτη δεν κοιμούνταν στα ράφια της βιβλιοθήκης. Άνθιζαν στα χείλη των ανθρώπων. Στέρεα θεμέλια για την ανοιχτή ψυχή, για το ανοιχτό μυαλό του ηθοποιού.

Στέρεα θεμέλια, και μεγάλος όμως χτίστης (…)

Ο Μινωτής έχει το φυσικό, αλλά και με πολλή καλλιέργεια και την πείρα ωριμασμένο χάρισμα να βρίσκει τα κρυφά μονοπάτια του συγγραφέα, που συχνά δεν τα ανακαλύπτει η περιορισμένη ανίχνευση του μεταφραστή, ή που δεν τα συναντά η ρυμοτομία του σημερινού μας λόγου. Με όργανο τη φωνή και μια μυστική αφή ο ηθοποιός βρίσκει τον ποιητή. Η διαίσθηση του ηθοποιού προχωρεί σε μεγαλύτερο βάθος και πέρα από τους ορίζοντες που εποπτεύει η συνείδηση. Θεωρείται ο Μινωτής από μερικούς -το ίδιο θεωρήθηκε και ο Ευριπίδης– ορθολογιστής, όμως, όπως και εκείνος, ερεύνησε με το πάθος μιας άρρηκτα δίδυμης καλλιτεχνικής διαίσθησης και επιστημονικής συνείδησης το έρεβος της ψυχής.

Είναι από τους ηθοποιούς που προχωρούν αεί διδασκόμενοι από τους μεγαλοφυέστερους δραματουργούς, και γι’ αυτό και κάθε ρόλος του, σε κάθε του επανάληψη, δείχνει στο θεατή πρισσότερο από εκείνο που μένει ανεξερεύνητο πάντα και προκλητικό μέσα στα πιο παράδοξα πλάσματα της μυθικής και θεατρικής φαντασίας. Έχοντας διδάσκαλο τον Σοφοκλή, ο Μινωτής φώτισε όσα δεν φωτίζονται παρά πολύ σπάνια.

• Ο Αλέξης Διαμαντόπουλος (1913-1989) ήταν φιλόλογος και διευθυντής της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου.

Αλέξης Μινωτής (Βασιλιάς Ληρ). Εθνικό Θέατρο, 1978

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ

Έγινε μέγα παράδειγμα για τους νεότερους ηθοποιούς

Ο ΑΛΕΞΗΣ ΜΙΝΩΤΗΣ δεν είναι μόνον ο έξοχος ενσαρκωτής των πιο σημαντικών προσώπων του παγκόσμιου θεατρικού ρεπερτόριου. Δεν είναι μόνον ο δεινός σκηνοθέτης. Είναι και πνευματικός άνθρωπος υψηλής στάθμης. Το ταλέντο του δεν είναι απλώς έμφυτο. Είχαμε στην Ελλάδα ηθοποιούς (και των δυο φύλων) με ισχυρότατο έμφυτο ταλέντο. Ο Μινωτής, όμως, δεν έπαψε ποτέ να ελέγχει αδιάκοπα και να αναμορφώνει τα έμφυτα χαρίσματά του με οδηγό τη γενικότατη πνευματική παιδεία του, που και αυτήν αγωνιζόταν πάντοτε να τη συμπληρώνει, να τη διευρύνει. Την ευρύτητα της παιδείας αυτής τη μαρτυρεί ο λαμπρός γραπτός λόγος του. Έγινε έτσι μέγα παράδειγμα για τους νεότερους ηθοποιούς.

• Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος (Πάτρα, 13 Δεκεμβρίου 1902 – Αθήνα, 11 Σεπτεμβρίου 1986) ήταν πολιτικός, φιλόσοφος, ακαδημαϊκός

Ε.Π. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ

Πολυδιάστατη η προσφορά του στην προαγωγή του Θεάτρου

ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΩ επί μακρά σειρά ετώντην καλλιτεχνική δράση του Αλέκου Μινωτή, ως ηθοποιού και ως σκηνοθέτη, και τη γνωρίζω πολύ καλά. Γιατί αγαπώ το Θέατρο, ασχολήθηκα με τα προβλήματά του κατά τη θητεία μου στο Υπουργείο της Παιδείας και έγραψα γι’ αυτό όχι μόνο στα αισθητικά μελετήματα, αλλά και όταν πριν από κάμποσα χρόνια κρατούσα τη θεατρική στήλη του “Βήματος” για τις παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου. Τότε είχα διατυπώσει, μαζί με το θαυμασμό, και μερικές διαφωνίες μου με ορισμένες ερμηνείες του Μινωτή. Τώρα που αναπολώ τη μακρόχρονη και πολύμοχθη εργασία του στις Εθνικές μας Σκηνές, οφείλω (και το κάνω με μεγάλη ευχαρίστηση) να αναγνωρίσω την πολυδιάστατη και σημαντικότατη προσφορά του στην προαγωγή αυτής της υψηλής Τέχνης.

Ό,τι χαρακτηρίζει αυτή την προσφορά είναι όχι μόνο το γνήσιο και πολυμελές τάλαντο του Μινωτή, η δεινή του ικανότητα να ερμηνεύει χαρακτήρες μεγάλης κλίμακας από ολόκληρο το δραματολόγιο της ιστορίας του Θεάτρου, από την αρχαία Ελληνική τραγωδία και το νεότερο ευρωπαϊκό Θέατρο έως τα έργα της σύγχρονης πρωτοπορίας, αλλά και η βαθιά θεατρική του καλλιέργεια που τον οδηγεί να δίνει στις εμηνείες του τον παλμό αλλά και το μέτρο της ιδιοτυπίας τους, της ιστορικής και της πνευματικής τους ταυτότητας.

Τούτο το τελευταίο επιθυμώ να το τονίσω ιδιαίτερα. Ζούμε τελευταία (στον διεθνή αλλά ιδίως στον εθνικό θεατρικό μας χώρο) μιαν εποχή αυθαιρεσιών που έχουν μετονομαστεί σε μεγαλοφυείς πρωτοβουλίες και τείνουν να εξαφανίσουν κάθε ίχνος ύφους -κάποτε και καλαισθησίας- από το Θέατρο. Ο Μινωτής δεν έπεσε σ’ αυτή την παγίδα του άκριτου μοντερνισμού. Τόσο σαν ηθοποιός όσο και σαν σκηνοθέτης, ξέρει να κρατάει τις ερμηνείες του στο επίπεδο της καλλιτεχνικής και της ιστορικής αυθεντικότητας.

Για όλους αυτούς τους λόγους τιμώ και θαυμάζω το έργο του. Αποτελεί αναμφισβήτητα μια σελίδα στην ιστορία του Θεάτρου μας.

• Ο Ευάγγελος Παπανούτσος (Πειραιάς, 27 Ιουλίου 1900 – Αθήνα, 2 Μαΐου 1982) ήταν παιδαγωγός, φιλόσοφος, θεολόγος και δοκιμιογράφος

ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ

Αλέξης Μινωτής, ο κορυφαίος “μίμος”

ΑΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΤΕ Αθηναίους ειπώθηκε πως “αντί να μιμούντααι τους άλλους ήταν εκείνοι παράδειγμα για μίμηση” -“παράδειγμα μάλλον αυτοί όντες ή μιμούμενοι ετέρους”-, ο Αλέξης Μινωτής, ο κορυφαίος “μίμος”, αποτελεί σίγουρα “μέγα παράδειγμσ, σε μια χώρα και σ’ένα χώρο όπου τα παραδείγματα δεν πλεονάζουν. Παράδειγμα αφιέρωσης στη Σκηνή και “μανίας” για τη Σκηνή ενός ανθρώπου που δεν αποζεί απ’ το Θέατρο, αλλά ζει το Θέατο και ζει για το Θέατρο, το σκέφτεται και το “σκάπτει” αδιάκοπα, το βιώνει και το επιβιώνει, το λειτουργεί και δεν λειτουργεί χωρίς αυτό.

Δύναμη και μέγεθος ήταν η πρώτη εντύπωση απ’ τις νεανικές και ώριμες σκηνικές δημιουργίες του Μινωτής. Μια πιο διεισδυτική ματι΄, ωστόσο, μια δεύτερη “ανάγνωσή” τους, σου αποκάλυπτε πόση στόχαση, πόση “επιστημονική” ανάλυση, πόση άσκηση και πόση ασκητική υπήρχαν πίσω απ’ αυτό που φάνταζε “ασύνειδη” παρόρμηση και αυθόρμητος χείμαρρος. Μια “όσμωση”, όπου ένα πλούσιο ταλέντο οργανωνόταν απ’ τη νηφάλια σκέψη, κι όπου η σκέψη μεταπλαθόταν σε παλμική ζωή απ’ το ταλέντο…

• Ο Μάριος Πλωρίτης (πραγματικό όνομα: Μάριος Παπαδόπουλος, 19 Ιανουαρίου 1919 – 29 Δεκεμβρίου 2006) ήταν δημοσιογράφος-επιφυλλιδογράφος, κριτικός, μεταφραστής, λογοτέχνης, και θεατρικός σκηνοθέτης.

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΣ

Το σθένος και η έκταση της φωνής του είχαν σαγηνεύσει το θεατρόφιλο κοινό

Η ΦΙΛΙΑ ΜΟΥ με το Μινωτή ξεκίνησε στα 1928, από την ώρα που τον είδα να υποδύεται τον νεαρό Άγγλό αξιωματικό Ράλεϊ στο δράμα του Σέριφ “Το τέλος του ταξιδιού”. Ο πλούσιος και δροσερός ανθρωπισμός που αναβρύζει από το έξοχο αυτό έργο” (Φώτος Πολίτης) ήταν φανερό ότι έβρισκε ανταπόκριση στην ψυχή του μαθητευόμενου μάγου που είχε έρθει από την Κρήτη με την ευγενική φιλοδοξία να διακριθεί στην τέχνη που είχε διαλέξει. Στην πρώτη εκείνη επιτυχία του είχε κιόλας φανερωθεί η ευμένεια της μοίρας. Τον Μινωτή τον αγάπησα περισσότερο όταν πιο ύστερα υποδύθηκε τον Κήρυκα στον “Αγαμέμνονα’ και τον νέο Γκλώστερ στο “Βασιλιά Ληρ”. Το σθένος και η έκταση της φωνής του είχαν σαγηνεύσει το θεατρόφιλο κοινό. Στα μετέπειτα χρόνια, έμαθα από τον ίδιο ότι είχε γυμνάσει τη φωνή του στο ύπαιθρο, κατά τις θερινές διακοπές, απαγγέλλοντας τους ρόλους του μπρος στο Κάστρο της Μονεβασιάς κι απάνω στο Σαραντάπηχο.

• Ο Παντελής Πρεβελάκης (3 Μαρτίου 1909 – 15 Μαρτίου 1986) ήταν συγγραφέας και καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.

ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΣ-ΓΚΙΚΑΣ

Στο άγγιγμα της Τραγωδίας ο Μινωτής καταλαμβάνεται από ιερόν ρίγος

Ο ΜΙΝΩΤΗΣ ξεχωρίζει ολόσωμος, σαν ένας όγκος συμπαγής από δύναμη, πάθος και γνώση. Η παρουσία του και μόνη διατρανώνει τον τραγικό ήρωα. Τον ενσαρκώνει αφού εισχωρήσει στις παραμικρές πτυχές τού είναι του. Έτσι μας παρουσιάζει πρότυπα ανυπέρβλητα όπως ο Οιδίπους Τύραννος και ο Οιδίπους επί Κολωνώ, είναι δε δεινός και ως σκηνοθέτης. Στο άγγιγμα της Τραγωδίας ο Μινωτής καταλαμβάνεται από ιερόν ρίγος – είναι καταφανές.

Η άλλη αγάπη του, θα έλεγα, είναι ο Σαίξπηρ. Θυμάναι ότι πολύ πριν από τον πόλεμο, με είχε τόσο συγκινήσει στον ρόλο του Άμλετ που του έστειλα ένα γράμμα χωρίς να τον ξέρω. Τα ιψενικά έργα, όπως ο Μπόργκμαν π.χ. είναι καμωμένα γι’ αυτόν. Αλλά και σε άλλου είδους μοντέρνο θέατρο, όπς το “Τέλος του παιχνιδιού” του Μπέκετ ενσωματώνει με ακεραιότητα και εξαιρετική κατανόηση την απίθανη ύπαρξη και τις παράξενες και ιδιότροπες ιδέες του μοναχικού, απόκρυφου ερημίτη που ζει σαν φυλακισμένος στο δωμάτιό του (ολόκληρη η άδεια σκηνή του ‘Εθνικού”) που την αλωνίζει απ’ άκρου εις άκρον με πείσμα και μοναδική μονομανία μέσα στο γελοίο καροτσάκι της αναπηρίας του.

Αναλογιζόμενος τις τόσες φάσεις, τις τόσες δυνατότητες και τα τόσα επιτεύγματα που μας προσφέρει ο Μινωτής, επί τόσα χρόνια, σκέπτομαι ότι πρέπει να αντλεί τις δυνάμεις του από υπόγειες νευρώσεις που έχουν την ρίζα τους στο νησί της Κρήτης – απ’ όπου ξεπετάγονται τόα ηρωικά κορμιά. (“Ο ηθοποιός Αλ. Μινωτής”, Καστανιώτης 1985).

• Ο Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας (26 Φεβρουαρίου 1906 – 3 Σεπτεμβρίου 1994) ήταν ζωγράφος, γλύπτης, χαράκτης, εικονογράφος, συγγραφέας και ακαδημαϊκός. Διετέλεσε καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο