Πέπη Ρηγοπούλου: Πρώτες σκέψεις για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Λόρκα
- Πέπη Ρηγοπούλου
ΥΠΑΡΧΟΥΝ μερικοί άγιοι και αγίες, ιδιαίτερα καθολικοί, για τους οποίους νεότερες έρευνες των αρμοδίων εκκλησιαστικών οργάνων – άξιων τέκνων τη Ιεράς Εξέτασης – φέρνουν στο φως στοιχεία που αποδεικνύουν ότι υπήρξαν αμετανόητα αμαρτωλοί. Έτσι, οι άγιοι αυτοί μένουν ντροπιασμένοι κι ορφανοί από το φωτοστέφανό τους.
Τι συμβαίνει με τον Λόρκα; Η λιγότερο ποιητική πλευρά του ήταν η πιο εξαργυρώσιμη πολιτικά. Η εικόνα του πολιτικού μάρτυρα, του θύματος του φασισμού, αυτή που έθρεψε τα μεγάλα “μίτιγκ” στο Παρίσι, πόλη ειδικευμένη στο να θρηνεί τα θύματα των άλλων λαών, φτάνει να μην αμαυρώνουν την κάθε φορά ιδεολογία της μόδας. Το 1936, χρονιά που δολοφονήθηκε ο Λόρκα από τους φασίστες, το Παρίσι έκανε μνημόσυνα στον Ανδαλουσιανό ποιητή και ξεχνούσε τις δίκες της Μόσχας.
Η σεμνοτυφία των προοδευτικών διαανοουμένων, που, για να θυμηθούμε τον Καβάφη, συσχετίζει πάντοτε κουτά, συνέβαλε, μαζί με το συντηρητισμό της οικογένειας του ποιητή, στο να αποκρυβούν οι δυσκολότερα αποδεκτές πηγές του προσώπου και του έργου του. Φοβηθήκαμε πως αν πούμε ότι ο Λόρκα ήταν ομοφυλόφιλος θα σήμαινε ότι δεν ήταν τόσο μεγάλος ποιητής ούτε τόσο μεγάλο σύμβολο στο φασιστικό αγιολόγιο. Έτσι, πέρα από τα γεγονότα της ζωής του, ξεπερνούσαμε με αιδημοσύνη τα ερωτικά κομμάτια από τον Ιγνάτιο Σάντσεθ Μεχίας, ας πούμε το στίχο “θρηνώ τη γεύση του φιλιού σου, παλληκάρι” και αγνοούσαμε κομμάτια, όπως το έργο Σόδομα και Γόμμορα.
Όλα αυτά ωστόσο, είναι οι θέσεις και οι αντιπαραθέσεις για τον Λόρκα, που, όταν μένουν σ’ αυτό το επίπεδο, δεν τον αγγίζουν. Στο τέλος του αιώνα, ο Λόρκα, με το μαρτύριο, το πάθος και το έργο του, αντί να αποκαθηλωθεί, κερδίζει ένα καινούργιο φως. Η μορφή και η ποίησή του είναι για μένα το άγγιγμα των πραγμάτων που η ματιά του τα κάνει παρθενικά.
Ωστόσο η παρθενικότητα αυτή μέσα στην α-χρονικότητά της είναι βουτηγμένη συγχρόνως στην Ιστορία και στο αίμα.
Αυτό που μπορεί να καταλάβει και ο πλέον ανεξοικείωτος, είναι η πτυχή της ποίησής του που έχει να κάνει με τη μεταφορά. Το στοιχείο αυτό δεινοπαθεί ακόμα στα χέρια κακών μιμητών, που νομίζουν ότι μέσα απ’ αυτό μπορούν να πλασάρουν ένα είδος επίπλαστης τρέλας και αφελούς φολκλόρ. Ωστόσο τη μεταφορά αυτή δεν μπόρεσαν να την φθείρουν, ούτε καν την άγγιξαν. Και τούτο γιατί ο Λόρκα καταφέρνει να κάνει εικόνες, ή καλύτερα καταρράκτες εικόνων που μένουν μοναδικές και εμβληματικές. Η μεταφορική ωστόσο αυτή δύναμη που συνδυάζεται με μια εξαιρετική δύναμη εσωτερικής, πηγαίας οργάνωσης. Οργάνωση που δίνει στο συνειρμό τη χαμένη του γεωμετρία και καταφέρνει να συνδέσει το βάθος του ασυνείδητου με το στιλπνό λογισμό.
Αυτό το στοιχείο του Λόρκα, πέρα από τις διάφορες κοινοτοπίες περί ισπανικότητας και παράδοσης, συνιστά τη δημιουργική του σύνδεση με τη μνήμη, που είναι κάθε φορά, όταν υπάρχει η δύναμη, μοναδική. Ο Λόρκα, όπως και ο Νταλί με την κριτική του παράνοια, αξιοποιούν τη μόνιμη και κάθε φορά διαφορετική σύνδεση έλλογου και άλογου στοιχείου, που χαρακτηρίζει σημαντικές στιγμές του ισπανικού πολιτισμού.
Αν ωστόσο για μια στιγμή δούμε το έργο να λειτουργεί ελεύθερα, θα καταλάβουμε ότι αγγίζει τον ίδιο τον πυρήνα του δράματος του αιώνα μας: Η σύνθεση έλλογου και άλογου στοιχείου που αναδύεται από το έργο του είναι αυτό που έλειψε από τον αιώνα μας – και ίσως να λείπει από κάθε αιώνα.
Ο Λόρκα επηρέασε τους δημιουργούς σαν δημιουργούς και τους ανόητους σαν ανόητους. Τρέφω ένα βαθύτατο σεβασμό για τους ανόητους, για την ικανότητά τους να συσπειρώνονται, να αντέχουν στην πλήξη που καλλιεργούν οι ίδιοι και οι όμοιοί τους και να επιβάλλονται κοινωνικά. Ωστόσο, θα ασχοληθώ με τους δημιουργούς. Εδώ, η συμβολή του Λόρκα είναι μεγάλη, και μάλιστα τόσο πιο γόνιμη όσο είναι πιο αδιόρατη. Για να επαναλάβω ένα λίγο-πολύ γνωστό κατάλογο, ο Νίκος Γκάτσος με τη μετάφραση του Ματωμένου Γάμου, ο Μάνος Χατζιδάκις με τη μελοποίησή του, ο Ελύτης με το Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο, ο Εγγονόπουλος με τον Μπολιβάρ, ο Θεοδωράκης με τη μελοποίηση έργων του, διαλέγονται ο καθένας με το δικό του τρόπο μαζί του.
Με μια έννοια, ο ελληνικός μοντερνισμός, πιεσμένος από τη σαγηνευτική και κάποτε καταθλιπτική παρουσία της οργανωμένης γαλλικής πρωτοπορίας, κατέφυγε στον Λόρκα και τον κύκλο του, αναγνωρίζοντας σ’ αυτόν μια άλλη οικειότητα. Αν προσέξει κανείς την αμφίσημη αναφορά του Οδυσσέα Ελύτη στα Ανοιχτά Χαρτιά, θα καταλάβει καλύτερα το γιατί αυτής της στροφής.
Γιατί ανησυχούμε αν είναι επίκαιρος ένας ποιητής; Μήπως θα έπρεπε να προβληματιζόμαστε για το αν είναι επίκαιρος ο καιρός μας; Ο στίχος του Λόρκα είναι μια χειρονομία, ένα κάλεσμα που δεν τελειώνει ποτέ. Είναι το άγγιγμα των πραγμάτων και της έλλειψής τους, του θανάτου που κυνηγάει τη σκιά του ληστή της Σιέρα Μορένα, της άμμου και του έρωτα που λερώνουν το κορμί των εραστών, το κορμί της άπιστης που ο Τσιγγάνος του Ρομανθέρο Χιτάνο αγκαλιάζει βρωμισμένο από άμμο και φιλιά, το άγγιγμα των λευκών ολλανδέζικων σεντονιών που ονειρεύεται αυτός που θέλει έναν “αξιοπρεπή θάνατο” σε κρεβάτι “αν είναι δυνατόν σιδερένιο”.
Τι κι αν ο ποιητής σκοτώθηκε σαν το σκυλί, μακριά από το κρεβάτι του; Τι κι αν η δολοφονία του παραμένει επίκαιρη και επαναλαμβανόμενη την ώρα που σήμερα, το 1998, δολοφονείται το ποτάμι του, το ποτάμι που εκείνος έκανε ποίηση, ο Γουαδαλκιβίρ, δηλητηριασμένος από τα απόβλητα που σκόρπισαν κάποιοι κρετίνοι της ανάπτυξης. Επίκαιρος; Ναι, και όχι μόνο διότι δολοφονείται συνεχώς. Αλλά και γιατί οι ερωτικές μορφές του επιμένουν βάζοντας τον ορίζοντα του ονείρου μ’ ένα πράσινο μαγείας.
Πράσινο, πώς σε θέλω πράσινο
Κάτω απ’ το τσιγγάνικο φεγγάρι
τα πράγματα στέκουν και την κοιτούν.
Μα αυτή δεν μπορεί να τα κοιτάξει.
-Σύντροφε θέλω να πεθάνω.
Κανονικά στο κρεβάτι μου
Από σίδερο αν είναι δυνατό
Και μ’ ολλανδέζικα σεντόνια
-Αν μπορούσα αγόρι μου
θα κλείναμε την συμφωνία
Όμως εγώ δεν είμαι εγώ
Και το σπίτι μου δεν είναι σπίτι μου.
___________________________________________
- Ελευθεροτυπία, 2 Ιουνίου 1998
The following two tabs change content below.
Latest posts by dromena (see all)
- Κυκλοφορεί σε μετάφραση του Καθηγητή Βάιου Λιαπή το βιβλίο «Το Αρχαίο Θέατρο μέσα από τις Πηγές» - 14 Νοεμβρίου, 2024
- ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ : Η Αυλή των Θαυμάτων (3) - 11 Νοεμβρίου, 2024
- ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ : Η Αυλή των Θαυμάτων (2) - 10 Νοεμβρίου, 2024
- ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ : Η Αυλή των Θαυμάτων (1) - 10 Νοεμβρίου, 2024
- Θέατρο του λαού: Ο Καραγκιόζης, η ιστορία του, η σημασία του - 27 Απριλίου, 2024
