• Rod Usher

Η πιο δυσεξήγητη λέξη στην ισπανική γλώσσα είναι το duende. Στα παραμύθια, σημαίνει απλώς το ξωτικό, τον καλικάντζαρο ή ένα σκανδαλιάρικο πνεύμα που ταράζει την ηρεμία ενός σπιτιού. Όμως, το νόημα της λέξης πηγαίνει πολύ πιο βαθιά· το duende είναι σχεδόν σαν την ομάδα αίματος. Κάποιος που το έχει στις φλέβες του μπορεί να διαθέτει δημιουργικότητα, φαντασία, διαίσθηση, αυθορμητισμό, γοητεία, ίσως και μελαγχολία και αστάθεια. Ή και τίποτα απ’ όλα αυτά. Γιατί ένα από τα θέλγητρα του duende είναι πως όταν νομίζεις ότι το έπιασες, πάντα γλιστράει σαν χέλι· αλλάζει τόνο· περνάει απότομα σαν μικρό παιδί από το γέλιο στο κλάμα. Αν όμως έπρεπε να δοθεί ένα και μόνο όνομα στο duende, το όνομα θα ήταν του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα.

Ο Λόρκα γεννήθηκε πριν από 100 χρόνια. Φέτος είναι η “χρονιά” του και τον θυμούνται παντού όπου τον έχουν διαβάσει, δηλαδή σ’ όλο τον κόσμο. Το “ντουέντε” ήταν γραμμένο στον γενετικό του κώδικα και ρέει στα γραπτά του μ’ έναν τρόπο που τον έχει κάνει τον πιο πολυμεταφρασμένο ποιητή της ισπανικής γλώσσας. Αν και το σκηνικό των έργων του είναι οι ζεστές πεδιάδες της Ανδαλουσίας, το περιεχόμενό τους μπορεί να προκαλέσει τις ίδιες συγκινήσεις στα σουηδικά, στα ιαπωνικά ή στα αγγλικά.

Η φωτεινή πλευρά του “ντουέντ娔 ήταν ορατή στον νεαρό Φεδερίκο, γιος ενός εύπορου αγρότη και μιας δασκάλας στο Φουέντε Βακέρος, κοντά στη Γρανάδα. Ήταν γενναιόδωρος, ομιλητικός, αλλά κι ένας καλός ακροατής, που ρουφούσε σαν σφουγγάρι τους ήχους και τα χρώματα του τόπου του. Στη Μαδρίτη, στις αρχές της δεκαετίας του ’20, ένας συμφοιτητής του –ο κινηματογραφιστής Λουίς Μπουνιουέλ– έλεγε για τον νεαρό συγγραφέα: “Το αριστούργημα είναι ο ίδιος”. Ο Πάμπλο Νερούδα έγραψε γι’ αυτόν ότι “ήταν μαγικός και έφερνε μαζί του την ευτυχία”. Ακόμα και ο εγωμανής Σαλβαδόρ Νταλί ζήλευε τον πολυτάλαντο φίλο του – ο Λόρκα θα μπορούσε αν ήθελε να είχε γίνει βιρτουόζος πιανίστας, ζωγράφος, ακόμα και ηθοποιός.

Μια από τις “φάρσες” που έκανε συχνά ο Λόρκα ήταν να πέφτει στο πάτωμα και να παριστάνει τον νεκρό. Το έκανε τόσο πειστικά, ωστόσο, που τρόμαζε τον κόσμο. Οι φίλοι του επίσης παρατηρούσαν ότι μια σκιά μελαγχολίας έπεφτε καμιά φορά στο πρόσωπό του στη μέση μιας συζήτησης· ο Φεδερίκο γινόταν τότε αυτό που οι Ισπανοί λένε “ensimismado”, κλεινόταν δηλαδή βαθιά μέσα στον εαυτό του.Αυτό, η σκοτεινή πλευρά του “ντουέντε”, είναι η βασική πηγή των δυο δυνάμεων που κίνησαν τη ζωή και το έργο του Λόρκα: του θανάτου και της απόγνωσης.

Σε μια διάλεξη (με θέμα το “ντουέντε”) ο Λόρκα εξήγησε κάποτε πόσο βαρύ είναι το φορτίο του θανάτου για το λαό του. “Σε όλες τις χώρες, ο θάνατος είναι ένα τέλος. Έρχεται, και η αυλαία κλείνει. Όχι στην Ισπανία, όμως. Στην Ισπανία η αυλαία ανοίγει… Ένα πεθαμένος στην Ισπανία είναι πιο ζωντανός από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο”.

Ο θάνατος, και ο τρόπος που η περηφάνια, ο πόθος και η αγάπη καλπάζουν απερίσκεπτα μέσα στο βασίλειό του, είναι ο δραματουργικός πυρήνας στο “Ματωμένο Γάμο” του Λόρκα, ένα έργο βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα, όπου το ερωτικό πάθος συντρίβεται πάνω στους πέτρινους τοίχους της “τιμής” και της ευπρέπειας. Και το ατσάλι αστράφτει στο φως του ήλιου για να βρει το σκοτάδι μέσα στη σάρκα. Η οδύνη του Λόρκα από το γεγονός ότι ήταν αναγκασμένος να καταστείλει τη σεξουαλικότητά του σε μια Ισπανία τρομακτικά άκαμπτη και σκληρή απέναντι στην ομοφυλοφιλία, τον βοήθησε να γίνει ο καλύτερος λογοτεχνικός εκφραστής της ανθρώπινης απογοήτευσης, της στερημένης από χαρά ζωής. Ο πόνος αυτός εκφράζεται συχνά στο έργο του από γυναικεία πρόσωπα, όπως η Γέρμα στο ομώνυμο θεατρικό έργο, που ρωτά τη φίλη της Μαρία πώς αισθάνεται μια γυναίκα όταν ανακαλύπτει ότι είναι έγκυος, κι εκείνη απαντά: “Κράτησες ποτέ ένα ζωντανό πουλάκι σφιχτά στο χέρι σου; Έτσι νιώθεις, μόνο πιο βαθιά μέσα στο αίμα σου”.

Το ότι ελάχιστοι άντρες έχουν γράψει τόσο καλά για τις γυναίκες, αποδεικνύεται και στο έργο του “Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα”, που είναι κι αυτό μια ελεγεία της στερημένης ζωής.

Το έργο αυτό, όπου όλα τα πρόσωπα είναι γυναίκες, το είχε ο ίδιος χαρακτηρίσει “φωτογραφικό ντοκουμέντο” των χωριών της Ισπανίας.

Στο πρώτο μέρος του πιο γνωστού του ποιήματος, ο Λόρκα επαναλαμβάνει τριάντα φορές, μέχρι που η φράση ακούγεται σαν σφυριά, ότι ο θάνατς βρήκε τον ταυρομάχο Ιγνάθιο Σάντσες Μεχίας “στις πέντε το απόγευμα” (“πέντε ακριβώς, την ώρα που βραδιάζει”). Για τον δικό του θάνατο, η ακριβής ώρα δεν έγινε γνωστή, ούτε καν αν συνέβη στις 18 ή στις 19 Αγούστου του 1936. Επειδή ήταν αριστερός και/ή λόγω της ομοφυλοφιλίας του, ο Λόρκα εκτελέστηκε από μια ομάδα δεξιών τραμπούκων, στις αρχές του εμφύλιου πολέμου. Ήταν 38 ετών. Ένας από τους φαλαγγίτες του εκτελεστικού αποσπάσματος καυχήθηκε ότι τον πυροβόλησε πρώτα δυο φορές στην πλάτη γιατί ήταν “maricon” (“αδελφή”).

Ο βάρβαρος εκείνος είναι τώρα άκλαφτη σκόνη.Όμως 100 χρόνια μετά τη γέννηση του Λόρκα, ένα ελικόπτερο έριξε στη Γρανάδα 100.000 φύλλα με τυπωμένα ποιήματά του· τα λόγια του τραγουδιούνται, χορεύονται, απαγγέλλονται και αναδημοσιεύονται· τον θυμούνται παντού, και γιορτάζουν τα 100χρονά του στην Ισπανία και στις πόλεις όπου ταξίδεψε κι έγραψε: στη Νέα Υόρκη, στην Αβάνα, στο Μπουένος Άϊρες, στο Μοντεβιδέο. Έχει επιβιώσει του θανάτου του. Θα μπορούσε να το πει αυτό κανείς “ποιητική δικαιοσύνη” – απόδειξη ότι τα μαχαίρια και οι σφαίρες δεν διαπερνούν ό,τι έχει σφυρηλατήσει η φωτιά του “ντουέντε”.

_____________________

• Time | Η Καθημερινή, 12 Ιουλίου 1998

The following two tabs change content below.

• Bio
• Latest Posts

dromena

Latest posts by dromena (see all)

• Κυκλοφορεί σε μετάφραση του Καθηγητή Βάιου Λιαπή το βιβλίο «Το Αρχαίο Θέατρο μέσα από τις Πηγές» - 14 Νοεμβρίου, 2024
• ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ : Η Αυλή των Θαυμάτων (3) - 11 Νοεμβρίου, 2024
• ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ : Η Αυλή των Θαυμάτων (2) - 10 Νοεμβρίου, 2024
• ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ : Η Αυλή των Θαυμάτων (1) - 10 Νοεμβρίου, 2024
• Θέατρο του λαού: Ο Καραγκιόζης, η ιστορία του, η σημασία του - 27 Απριλίου, 2024