×
Το θέατρο του Σαίξπηρ > ΔΡΩΜΕΝΑ > Το θέατρο του Σαίξπηρ
Το θέατρο του Σαίξπηρ

Το θέατρο του Σαίξπηρ

dromena
Μοιράσου το!

  • IVOR BROWN

Ο ΣΑΙΞΠΗΡ στην παιδική του ηλικία είχε πολλές ευκαιρίες να δει θεατρικά έργα που παίζονταν από ερασιτέχνες ηθοποιούς στο Stratford-on-Avon. Ένας όμιλος ηθοποιών που τους συντηρούσαν και τους πατρονάριζαν διάφοροι ευγενείς πλούσιοι έδινε παραστάσεις σε όλη τη χώρα και φυσικά επισκέπτονταν και την πόλη του Avon. Τα ιντερλούδια κ’ οι πρώτες κωμωδίες και τραγωδίες παίζονταν στο Δημαρχείο, στα παλάτια των αρχόντων και στις ταβέρνες που οι αυλές τους, με στοές ολόγυρα, αποτελούσαν κατάλληλο τόπο για τη δουλειά τους. Μόνιμα θέατρα δεν υπήρχαν ούτε στο Λονδίνο ακόμα ώς το 1576. Έτσι οι ηθοποιοί ερασιτέχνες ή επαγγελματίες έπρεπε να συμβιβαστούν με όλες τις καταστάσεις. Τη στιγμή που δεν μπορούσαν να βρουν μιας καλά εξοπλισμένη σκηνή, έπρεπε να προσαρμόσουν τα έργα ανάλογα με το χώρο που τους προσφερόταν για σκηνή. Ο απλός τρόπος της εργασίας τους φαίνεται καθαρά στον “Άμλετ”: Ένας όμιλος ηθοποιών φτάνει στο Ελσινόρ καθόλα έτοιμος να παίξει στον Πύργο Κρόμποργκ οποιοδήποτε έργο του ζητήσουν από το ρεπερτόριό του και μάλιστα να παρεμβάλει και κανένα σύντομο ιντερλούδιο αν του ζητηθεί.

Από μια ευτυχή σύμπτωση είδα το ίδιο πράγμα να επαναλαμβάνεται στον ίδιο τόπο. Όταν ο όμιλος Old Vic, με επικεφαλής τον Sir Laurence Olivier και με διευθυντή τον Tyrone Guthrie, κλήθηκε να παίξει Άμλετ στο Ελσινόρ το 1937 σ’ ένα υπαίθριο θέατρο που είχε προετοιμαστεί γι’ αυτούς, μια νεροποντή υποχρέωσε ηθοποιούς και θεατές να καταφύγουν σ’ ένα μεγάλο ξενοδοχείο. Εκεί στην αίθουσα χορού παρουσίασαν το έργο κανονίζοντας τις κινήσεις τους όπως τους βόλευε ο τόπος. Το ότι είχαν λαμπρή επιτυχία δεν αποδίδεται μονάχα στην τέχνη τους αλλά και στο ότι τα έργα του Σαίξπηρ είναι γραμμένα για να παίζονται και στα παλάτια και στην αυλή της ταβέρνας και σε οποιονδήποτε ανοιχτό χώρο με την ίδια επιτυχία όπως στα δικά τους λημέρια.

Το πρώτο θέατρο της πρωτεύουσας χτίστηκε στα Βόρεια του Λονδίνου από ένα θεατρίνο, τον James Burbage, που ήταν και μαραγκός, πατέρα του μεγάλου Richard Burbage που πρωταγωνιστούσε σ’ έργα του Σαίξπηρ. Σαν μαραγκός που ήταν καταπιάστηκε κι ο ίδιος στο στήσιμο της σκηνής. Το κτήριο πήρε το απλό όνομα “Το Θέατρο”. Την επιτυχία του αυτή τη μιμήθηκε αμέσως κι ο Henry Laneman, που έχτισε ένα άλλο θέατρο κοντά στο πρώτο με το όνομα “Η Αυλαία” (Curtain), στη Νότια όχθη του Τάμεση. Αυτά τα δυο θέατρα βοήθησαν τους προστατευόμενους των ευγενών πλουσίων να δίνουν παραστάσεις στο Λονδίνο πρόσθετα με τις άλλες τους τουρνέ. Αφότου όμως οι άρχοντες της πόλης του Λονδίνου υποστήριξαν την πουριτανική άποψη ότι τα θέατρα ήταν τα εργαστήρια του Διαβόλου που διαφθείρανε τα ήθη των ακροατών με τις ανήθικες ιστορίες τους και τραβούσαν κάθε καρυδιάς καρύδι, οι ηθοποιοί και θεατρόφιλοι δεν μπορούσαν να σταθούν στην πόλη. Κ’ έτσι χτίστηκαν δυο θέατρα στο Shoreditch, μακριά από την πόλη. Επίσης μακριά από την επέμβαση της πρωτεύουσας η Νότια όχθη του Τάμεση έγινε το κύριο θεατρικό κέντρο. Εκεί χτίστηκαν από το 1587-1599 τρία θέατρα: το Ρόδο, ο Κύκνος και η Σφαίρα. Μια μικρή επίσης έκταση στα Νότια του Λονδίνου, που πήγαινε κανείς εκεί είτε από την ξηρά είτε με βάρκα, έκλεινε τον “Κήπο του Παρισιού”, ένα τόπο που βασάνιζαν ταύρους και αρκούδες, ένα θέαμα αποκρουστικό στο σημερινό γούστο, μα που τότε ήταν ιδιαίτερα ελκυστικό και έφερνε κέρδη. Το θέατρο “Ελπίδα” που χτίστηκε το 1613 στη Νότια όχθη του Τάμεση έγινε για δυο σκοπούς. Όπως το συμβόλαιο του οικοδόμου όριζε, το θέατρο έπρεπε να έχει μια κινητή σκηνή πάνω σε μια αρένα για ζώα. Και έτσι θα ήταν χρήσιμο και για παραστάσεις έργων και για τους ταύρους και τις αρκούδες που θα πρόσφεραν το θέαμα των βασανιστηρίων τους. Αυτό είναι ένα αξιοπρόσεκτο σημείο, γιατί μας θυμίζει, ότι η σκηνή δεν ήταν τότε μια μόνιμη εγκατάσταση που ήταν δύσκολο ν’ αλλάξει.

Οι πρώτοι Λονδρέζοι ηθοποιοί ήταν και μαραγκοί. Με λίγο περίσσιο κόπο μπορούσαν να ξαναχτίσουν τον περίβολο του θεάτρου που το εσωτερικό του ήταν όλο από ξύλο. Πολλά έχουν γραφεί για τον τύπο του θεάτρου Σαίξπηρ με την κατάληξη ότι όλα αυτά τα σπίτια-θέατρα ήταν όμοια και έμειναν όπως είχαν κτιστεί. Αλλ’ αυτή η φήμη είναι αστήριχτη. Αν ένα έργο απαιτούσε μια αλλαγή στη πλατφόρμα, μπορούσε γρήγορα κ’ εύκολα να γίνει. Το περίφημο θέατρο “Σφαίρα” χτίστηκε πολύ γρήγορα το 1899 με τα δοκάρια του αρχικού θεάτρου της Shoreditch, που τα μεταφέρανε μέσα στο ποτάμι οι συνάδελφοι του Σαίξπηρ, όταν μάλωσαν με τον ιδιοκτήτη του οικοπέδου που είχαν στήσει το θέατρο. Το γενικό σχέδιο αρχιτεκτονικής θεάτρου το πήραν από τις αυλές των πανδοχείων με τις αρκαδωτές γαλαρίες. Ο εξωτερικός τοίχος ήταν κυκλικός ή εξαγωνικός. Η σκηνή ήταν μια εξέδρα στο κέντρο που γύρω άφηνε χώρο για όρθιους θεατές ΄που πλήρωναν μια πέννα. Απάνω από τις τρεις πλευρές αυτού του χώρου ήταν εξώστες που οι θέσεις κόστιζαν ώς έξι πέννες. Είναι παράξενο πως η παράδοση του πανδοχείου ήταν τόσο σεβαστή ώστε ο εμπρός χώρος της σκηνής και των όρθιων θεατών έμενε ακάλυπτος προσφερόμενος στα καπρίτσια του αγγλικού κλίματος. Οι εξώστες είχαν στέγη, αλλά φυσικά τους έπιανε ο αγέρας μια παγερή ημέρα και η βροχή τους ράντιζε.

Πολλές γνώμες ειδικών ήρθαν σε σύγκρουση ως προς τη διαμόρφωση της σκηνής. Μα συμπεραίνουμε πως κατέληξαν για μια εξέδρα γυμνή και ανοιχτή που το πίσω μέρος ήταν στεγασμένο και λεγόταν “Ίσκιος” ή “Ουρανοί”. Αυτός ο χώρος ήταν ντυμένος με μαύρο ύφασμα ή χαρτί για μια τραγωδία ή ένα ιστορικό έργο που θα έκλεινε πολλούς θανάτους, όπως στην αρχή του πρώτου μέρους του Ερρίκου του 6ου που θρηνούν το θάνατο του Ερρίκου του Ε΄, με αυτά τα λόγια:

“Να ντυθούν στα μαύρα οι ουρανοί”.

Στις δυο πλευρές της σκηνής οδηγούσαν στα καμαρίνια των ηθοποιών. Στο πίσω μέρος παραπετάσματα κρύβαν μια δεύτερη σκηνή, μια αλκόβα, κι απάνω απ’ αυτό το δωματιάκι ήταν ένα μπαλκόνι για προνομιούχους θεατές και μουσικούς. Το μπαλκόνι χρησίμευε ακόμα για να εμφανιστούν οι ηθοποιοί σ’ ένα ύψωμα, επάλξεις φρουρίου κ.ά.τ. Μπορεί π.χ. να χρησιμοποιήθηκε και ως μπαλκόνι της Ιουλιέτας ή προς το τέλος του έργου “Αντώνιος και Κλεοπάτρα” όταν ανεβάζουν το νεκρό του Αντωνίου στο καταφύγιο της Κλεοπάτρας που το λέγαν “Μνημείο”. Αυτό το στυλ αρχιτεκτονικής θεάτρου Σαίξπηρ δεν είναι απ’ όλους δεκτό ως το πραγματικό. Ο Δρ Leslie Holston μάς παρουσιάζει το ξύλινο “Ο”, δηλαδή ένα κυκλικό θέατρο με τη σκηνή στο κέντρο, που την κυκλώνει το ακροατήριο. Αυτή η άποψη αντικρούει την εικόνα του θεάτρου “Κύκνος” που μας έδωσε ένας Ολλανδός, ο Johannes de Witt το 1956 και που ένα αντίγραφο σώζεται. Η άποψη του Witt υπερίσχυσε και ταιριάζει με το σκιαγράφημα του θεάτρου Σαίξπηρ που έδωσα παραπάνω.

Για τα σκηνικά του θεάτρου δεν μπορούμε να μιλήσουμε με βεβαιότητα. Πιθανόν η σκηνή να ήταν γυμνή από έπιπλα και μονάχα μερικά ζωγραφισμένα κομμάτια υφάσματος να κρέμονταν στους τοίχους όπως συνηθιζόταν στα Ελισαβετιανά σπίτια, κάτι παρόμοιο με τις ταπετσαρίες μας και τις εικόνες. Αλλά μερικά έργα παλιών δραματουργών πριν από τον Σαίξπηρ έχουν απαιτήσεις για σκηνικά εφφέ. Κ’ έτσι θα δούμε δέντρα να υψώνονται καταμεσής της σκηνής και καταπακτές ς’ ανοίγουν στο δάπεδο. Σε μια τέτοια κλαβανή (καταπακτή) κατέβασαν το πτώμα της Οφηλίας. Έπιπλα, θρόνοι κι άμαξες μεταφερόντουσαν στη σκηνή μπρος στα μάτια του κόσμου, κι ακόμα ίσως και δέντρα για να παραστήσουν σκηνές σε δάσος. Στην ισπανική τραγωδία του Kyd ένας δασωμένος σκεπαστός χώρος έπρεπε να ετοιμαστεί για να κρεμαστεί εκεί ένα πτώμα. Ο Σαίξπηρ όμως στήνει πιότερο τη σκηνή του με το χρωστήρα του λόγου. Στην απουσία σκηνογραφίας οφείλουμε τις υπέροχες περιγραφές της Φύσης που απαντάμε στα έργα του Σαίξπηρ. Όταν στο “Όπως αγαπάτε” ο Δούκας μιλάει για δέντρα του Δάσους του Άρντεν, όπως κινείται από την εσωτερική Αυλή προς το πράσινο δάσος, μας υποβάλλει ότι δεν υπήρχαν δέντρα κι ότι τη φυλλωσιά έπρεπε να τη φανταστούμε όπως το ιππικό στον Ερρίκο τον 5ο.

Τα δημόσια θέατρα εκτεθειμένα στον αέρα και τη βροχή έδιναν παραστάσεις και το χειμώνα. Μάλιστα ο Webster απέδωσε την έλλειψη θεατών στο δυναμικό του δράμα “Λευκός Διάβολος” στον άσχημο καιρό και το ανοιχτό θέατρο. Πάντα όμως υπήρχε μια αυξανόμενη τάση, για μεγαλύτερη προφύλαξη και άνεση στα θέατρα. Κ’ έτσι έγιναν και τα “ιδιαίτερα θέατρα”, όπως στο μοναστήρι των Blackfiars π.χ. όπου έδινε παραστάσεις ο παιδικός θίασος που σχηματίστηκε από τη χορωδία του Αγίου Παύλου. Αργότερα, το 1608, ο Όμιλος Σαίξπηρ πήρε στην ιδιοκτησία του το σπίτι. Σ’ αυτά τα σκεπαστά σπίτια μπορούσαν να έχουν καλύτερα σκηνικά αποτελέσματα. Να έχουν παραστάσεις με τεχνητό φωτισμό και το βράδυ, ενώ στα δημόσια ανοιχτά θέατρα οι παραστάσεις ήταν πρωινές. Στο Blackfiars οι συνθήκες ήταν όμοιες με αυτές των βασιλικών παραστάσεων στο Whitehall, και μάλιστα υπερείχαν οι βραδινές παραστάσεις, και σε κανονική σκηνή που οι ηθοποιοί την είχαν κτήμα τους. Ο Σαίξπηρ στα τελευταία του έργα παρουσιάζει και τις πολύ εργασμένες “masques”-”μάσκες”, ένα είδος σύντομων μελοδραμάτων που παίζονταν στα παλάτια και άρεσαν υπερβολικά. Οι θεοί κατέβαιναν από τον ουρανό όπως στον “Κυμβελίνο” που ο Δίας κατεβαίνει μέσα σε αστραπές και κεραυνούς καθισμένος σ’ έναν αητό. Μια τέτοια επικίνδυνη απαίτηση από τον ηθοποιό και το πουλί γινόταν ακόμα πιο επικίνδυνη αν τους έσπρωχνες να κρεμαστούν από τους ¨Ουρανούς” του ανοιχτού θεάτρου παρά από την καλά εξοπλισμένη σκηνή του κλειστού θεάτρου.

Ο “Όμιλος Σαίξπηρ” έκανε κατά καιρούς τις τουρνέ του στη χώρα. Πήγαινε Νοτιοανατολικά ώς το Dover και Δυτικά στο Bath. Όταν η πανώλη έκλεισε τα θέατρα του Λονδίνου, τέτοια ταξίδια ήταν απαραίτητα. Φυσικά ούτε σκηνικά ούτε πολλά πράγματα μπορούσαν να μεταφέρουν σ’ ένα βαγόνι που το σέρναν άλογα, ταξιδεύοντας σε χαλικόδρομους και κακοτοπιές που τις λυμαίνονταν ληστές, ώσπου να φτάσουν στην πόλη που θα έδιναν την παράσταση, στήνοντας το θέατρό τους πρόχειρα όπως τους επέτρεπαν τα μέσα που διαθέτανε. Κ’ έτσι το Ελισαβετιανό θέατρο δεν ήταν μονάχα στο Shoreditch ή στο Bankside. Ήταν στημένο οπουδήποτε με “τέσσερις σανίδες και ένα πάθος”. Κ’ έτσι, αληθινά θα μπορούσε να ειπωθεί, για τους ηθοποιούς ιδιαίτερα, όπως και για τους ανθρώπους γενικά:

“Όλος ο κόσμος είναι μια σκηνή θεάτρου”.

Μετάφραση: ΜΕΡΟΠΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ

_____________________________________

  • Πρώτη δημοσίευση: ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Έτος ΛΗ΄, τόμος 75ος, τεύχος 887, 15 Ιουνίου 1964
  • Globe Theatre, to διάσημο θέατρο του Λονδίνου στο οποίο μετά το 1599 παίζονταν τα έργα του William Shakespeare.
  • Ivor (John Carnegie) Brown (1891-1974). Βρετανός κριτικός, δημοσιογράφος, δοκιμιογράφος και μυθιστοριογράφος, έγραψε σχεδόν ογδόντα βιβλία

Μοιράσου το!
ΔΡΩΜΕΝΑ ΜΕΛΕΤΕΣ-ΑΡΘΡΑ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

ΙΣΩΣ ΣΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ

© dromena.net All rights reserved. | Developed by Δυτικός Άνεμος
Exit mobile version