• ΝΙΚΟΣ ΛΑΓΚΑΔΙΝΟΣ

«Δεν με ελκύουν παρά οι άνθρωποι που έχουν φτάσει στα έσχατα όρια της ύπαρξής τους, όταν είναι μόνοι απέναντι στις αντιφάσεις τους…», είπε κάποτε ο Χάρολντ Πίντερ, ο κυριότερος ίσως εκπρόσωπος της λεγόμενης «οργισμένης γενιάς» του αγγλικού θεάτρου. Πολλοί τον τοποθετούν στη χορεία των θεατρικών συγγραφέων του Θεάτρου του Παραλόγου. Ο ίδιος όμως είχε πάντοτε ενστάσεις. Κάποτε ο Νίνος Φένεκ Μικελίδης τον είχε ρωτήσει σε μια συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία (23/10/2005) σχετικά με τις απόψεις τού Μάρτιν Έσλιν για το θέατρό του κι ο Πίντερ απάντησε: «Αυτός είναι που έγραψε το βιβλίο Το θέατρο του παραλόγου και νομίζω ότι ο όρος άρχισε να χρησιμοποιείται πολύ λανθασμένα. Δεν πιστεύω ότι μπορείς να αποκαλέσεις το έργο μου παράλογο. Νομίζω ότι έχασε κάτι. Είναι πολύ δύσπιστος σ’ ό,τι αφορά την πολιτική, γι’ αυτό δεν είδε την απήχηση αυτού που έκανα τότε».

Ο Χάρολντ Πίντερ (Harold Pinter) γεννήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 1930 σε μια εργατική γειτονιά στο Χάκνι (Hackney) του Ιστ Εντ (East End) στο Λονδίνο. Οι γονείς του ήσαν Εβραίοι.

Στη βιογραφία του αναφέρεται ως «θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης, ηθοποιός, ποιητής και πολιτικός ακτιβιστής»! Υπήρξε αντιρρησίας συνείδησης, όταν αρνήθηκε να υπηρετήσει στο στρατό. Πέρασε στρατοδικείο, καταδικάστηκε και του επιβλήθηκε πρόστιμο 80 λιρών, τις οποίες πλήρωσε ο ράφτης πατέρας του. Ο Πίντερ είχε υποστηρίξει τότε ότι ήταν αδιανόητο να τους προετοιμάζουν για πόλεμο, ενώ «δεν είχε κατακαθήσει η σκόνη του προηγούμενου πολέμου»!

Ο Πίντερ έγινε δεκτός στη Βασιλική Ακαδημία Δραματικής Τέχνης (Royal Academy of Dramatic Art) το 1948. Εκεί, φοίτησε για λίγο. Ουσιαστικά έλαβε μέτρια γενική παιδεία. Ήρθε σ’ επαφή με το μυθιστορηματικό έργο του Σάμουελ Μπέκετ, να γοητευτεί, να γράψει ποιήματα, να πειραματιστεί με τον πεζό λόγο και ύστερα να ριχτεί με τα μούτρα στο θέατρο.

Τον Αύγουστο του 1950 δημοσίευσε στο Poetry London δυό ποιήματά του: «New Year in the Midlands» και «Chandeliers and Shadows». Επρόκειτο για τις πρώτες επαγγελματικές δημοσιεύσεις του που αργότερα τις συμπεριέλαβε στον τόμο Ποιήματα και πεζά: 1949-1977.

Στις 19 Σεπτεμβρίου 1950 έδωσε την πρώτη επαγγελματική του παράσταση, στο Focus on Football Pools, για το ραδιοφωνικό σταθμό του BBC κι ακολούθησε ο πρώτος επαγγελματικός σεξπιρικός ρόλος του, Abergavenny στον Ερρίκο VIII, που μεταδόθηκε από το BBC στις 9 Φεβρουαρίου 1951. Από το 1954 μέχρι το 1957 συγχρωτίστηκε με μεγάλους ηθοποιούς και θιασάρχες, και με το ψευδώνυμο Ντέιβιντ Μπέιρον (David Baron) δούλεψε ως ηθοποιός κυρίως σε διάφορους επαρχιακούς θιάσους ρεπερτορίου, και την περίοδο αυτή συνάντησε και νυμφεύθηκε, το 1956, τη νεαρή ηθοποιό Βίβιεν Μέρτσαντ (Vivien Merchant), με την οποία (στις 29 Ιανουαρίου 1958) απέκτησε ένα γιο και μετακόμισε στο Μπρίστολ.

Ως θεατρικός συγγραφέας πρωτοεμφανίστηκε στις 15 Μαΐου 1957 με το μονόπρακτο Το δωμάτιο (The Room) που παίχτηκε στο Μπρίστολ από φοιτητές του εκεί Πανεπιστημίου κι ακολούθησε Ο βουβός σερβιτόρος (The dumb waiter).

Το 1958 θα κάνει εκρηκτική εμφάνιση με το Πάρτι Γενεθλίων (The Birthday Party), που θα παρουσιαστεί από τους Michael Codron και David Hall στο Arts Theatre, του Κέιμπριτζ, στις 28 Απριλίου 1958, σε σκηνοθεσία Peter Wood και αμέσως μετά στο Lyric Opera House του Χάμερσμιθ (Hammersmith).

Με ομοβροντίες οι κριτικοί θα τον κατακεραυνώσουν ως «ακατανόητο» και, εν πολλοίς, θα κατακρεουργήσουν το έργο. Μοναδική εξαίρεση αποτέλεσε ο κριτικός θεάτρου Χάρολντ Χόμπσον (Harold Hobson) της εφημερίδας The Sunday Times, για τον οποίο ο Πίντερ έτρεφε μεγάλη εκτίμηση και μάλιστα, τριάντα χρόνια αργότερα στο μνημόσυνο του Χόμπσον είπε ότι δίχως εκείνη την κριτική θα είχε σταματήσει το γράψιμο!

Το «Πάρτι…» είναι η τελετή μιας ανάκρισης που ολοκληρώνεται με πλύση εγκεφάλου και φυσικά αποτελειώνεται, εκτός σκηνής, με τέλεια εκμηδένιση του ανακρινόμενου. Πρόκειται για τιμωρία ενός αποστάτη μιας Ιρλανδικής αντιστασιακής οργάνωσης. Κι ο αποστάτης –ένας πιανίστας– και οι δυο ανακριτές και απαγωγείς του κυκλοφορούν με ψευδώνυμα. Όλοι είναι παράνομοι. Οι δυο ενεργούν ως όργανα μιας εντολής. Το βράδυ που ανακαλύπτουν το μελλοθάνατο γίνεται και το πάρτι γενεθλίων. Τον γιορτάζουν οι ίδιοι οι ανακριτές του. Φυσικά, έχουμε κλιμάκωση της βίας και τα περιστατικά ενώ φαίνονται ξεμοναχιασμένα, εντούτοις είναι απότοκα ενός κόσμου που ζει μέσα στη βία, που δοξάζει το παράλογο και εξουθενώνεται από την οργανωμένη βία –του κράτους, των ομάδων, των συνδικάτων του εγκλήματος, αυτό δεν έχει και μεγάλη σημασία– και κυριαρχεί με τον τρόμο.

Είναι αξιοσημείωτο πως όταν το «Πάρτι…» παρουσιάστηκε στη Νέα Υόρκη, μια κυρία που είδε την παράσταση, έστειλε μια επιστολή στο θέατρο και αφού δήλωνε ότι αρνιόταν να καταλάβει το έργο, ζητούσε από τον Πίντερ να απαντήσει στα ακόλουθα ερωτήματα: Ποιοι είναι αυτοί οι δύο άνθρωποι; Ποια η καταγωγή του Στάνλεϊ; Όλοι αυτοί οι άνθρωποι, κατά τη γνώμη του συγγραφέα, είναι φυσιολογικοί; Φυσικά, το γράμμα δεν έμεινε αναπάντητο. Ο Πίντερ απάντησε πως αρνιόταν να καταλάβει το γράμμα της μέχρι να του απαντήσει στα δικά του ερωτήματα: Ποια είσαστε; Ποια η καταγωγή σας; Κατά τη γνώμη σας, είστε άνθρωπος φυσιολογικός;

Είναι γεγονός ότι ο Πίντερ δίνει αμέτρητες παραλλαγές της υπαρξιακής αγωνίας, της ανθρώπινης αβεβαιότητας, της μοναξιάς, της αδυναμίας για συνεννόηση. Οι διάλογοι των έργων του είναι σχεδόν κοινοτοπίες, καθημερινές ασημαντότητες αλλά ταυτόχρονα δημιουργούν έναν κόσμο ατμοσφαιρικό και μυστηριακό. Ο ίδιος ο Πίντερ ιδού πώς εξηγεί τον τρόπο γένεσης των έργων του:

«Αρχίζω με μια εικόνα μερικών χαρακτήρων, συνήθως σε μια συγκεκριμένη κατάσταση, ως επί το πλείστον σ’ ένα δωμάτιο, κι αυτό είναι όλο. Κάθονται σ’ ένα τραπέζι, ή κάποιος ανοίγει την πόρτα και μπαίνει μέσα και το έργο παίρνει μπρος. Και δεν ξέρω πραγματικά τι πρόκειται να συμβεί…»

Τον Ιανουάριο του 1959 ο Πίντερ σκηνοθέτησε το «Πάρτι…» στο Μπίρμιγχαμ.

Ένας ανεπαίσθητος πόνος (Α slight ache, μονόπρακτο, 1958). Πρώτη μετάδοση του έργου έγινε στις 29 Ιουλίου 1959 από το BBC και η παρουσίασή του στη σκηνή έγινε στις 18 Ιανουαρίου 1961, στο Arts Theatre, στο Λονδίνο, και στη συνέχεια στο θέατρο Criterion με δυο άλλα έργα των John Mortimer και N.F. Simpson, σε σκηνοθεσία του Donald McWhinnie, με τους ηθοποιούς Emlyn Williams, Alison Leggatt και Richard Briers.

Μία νύχτα διασκέδασης (Α night out, μονόπρακτο, 1959). Πρωτοπαρουσιάστηκε από το ραδιοφωνικό Τρίτο Πρόγραμμα του BBC, την 1 Μαρτίου 1960 και αφού κινηματογραφήθηκε παρουσιάστηκε, στις 24 Απριλίου 1960, στην τηλεόραση.

Στις 27 Απριλίου 1960 ο Πίντερ θα δώσει καινούργιο και βροντερό παρών με το έργο Ο Επιστάτης [The Caretaker]. Ένα κωμικό δράμα γύρω από την αδυναμία επικοινωνίας των ανθρώπων και την επιθετικότητά τους. Δύο νευρωτικά αδέλφια, η εύθραυστη σχέση των οποίων ταράζεται από έναν αλήτη που εισβάλλει στη ζωή τους, τον καθιέρωσε ως ανανεωτικό συγγραφέα. Διότι ενώ η δράση στο έργο είναι σχεδόν ανύπαρκτη, εντούτοις ο Πίντερ καταφέρνει με ένα σοφά δομημένο τρόπο να προκαλεί το ενδιαφέρον, αποκαλύπτοντας το μηχανισμό της συμπεριφοράς των ηρώων του που, όπως σημειώνει στην κριτική του ο Βάσος Βαρίκας με αφορμή την πρώτη παράσταση του Επιστάτη στην Ελλάδα από το Θέατρο Τέχνης, προδίδει «τον τρόπο που άλλοι διαλευκαίνουν ένα αστυνομικό αίνιγμα. Οι κοινοτοπίες και οι ξεφτισμένες από τη συχνή χρήση φράσεις, από τις οποίες αποτελείται αποκλειστικά ο διάλογος, αρχίζουν συν τω χρόνω να αποκτούν νέο όνομα, απρόβλεπτο βάρος, και να μεταβάλλονται σε όργανο μοναδικής εκφραστικότητας, με την ευφυά διάρθρωση του λόγου, τις παύσεις, τις αποσιωπήσεις, την πληθωρικότητα ή την αναιμικότητά του» (Κριτική Θεάτρου, Επιλογή 1961-1971). Το έργο θα παρουσιαστεί στο Arts Theatre του Λονδίνου, και στις 30 Μαΐου του ίδιου χρόνου άρχισε να παίζεται στο Duchess Theatre, σε σκηνοθεσία του Donald McWhinnie και στη διανομή τους Άλαν Μπέιτς (Alan Bates), Πίτερ Γούντθορπ [Peter Woodthorpe] και Ντόναλντ Πλίζανς (Donald Pleasance). Ο Πλίζανς που ερμήνευσε το ρόλο του «Davies» θα τιμηθεί με το βραβείο του καλύτερου ηθοποιού της χρονιάς στην Αγγλία και με το αμερικανικό βραβείο Τόνι όταν η παράσταση μεταφέρθηκε στη Νέα Υόρκη, ενώ οι αναγνώστες των Times τον έκριναν ως τον ηθοποιό της καλύτερης ερμηνείας της χρονιάς. Όταν το έργο ξαναπαίχτηκε το 2000 σε σκηνοθεσία του Πάτρικ Μάρμπερ, ο Observer έγραψε: «Ο Επιστάτης μπορεί να εκληφθεί σαν εικόνα της λειτουργίας ορισμένων τμημάτων της κοινωνίας – ένας βλαμμένος και ένας ανέστιος μ’ έναν κομπιναδόρο επικεφαλής. Το σπίτι τους είναι η κατοικία του εφιάλτη και στο έργο, το τόσο ονειρικό όσο ένα κομμάτι του Στρίντμπεργκ με μια γερή δόση όμως ρεαλισμού, κρύβει ένα παράδοξο: το ότι ο φόβος συχνά είναι κωμικός, κυρίως όταν είναι φόβος της ζωής μια και η ίδια η ζωή, όπως φαίνεται να λέει, είναι φοβερή, μια ποντικοπαγίδα που μπορεί να αντιμετωπισθεί μόνο με καφκικό, και στην προκειμένη περίπτωση, πιντερικό χιούμορ».

Νυχτερινό σχολείο (Night school, μονόπρακτο, 1960). Για πρώτη φορά παρουσιάστηκε στην τηλεόραση στις 21 Ιουλίου 1960, σε σκηνοθεσία Joan Kemp–Welsh, και στις 5 Σεπτεμβρίου 1966 παρουσιάστηκε από το ραδιοφωνικό Τρίτο Πρόγραμμα του BBC, σε σκηνοθεσία Guy Vaesen.

Οι Νάνοι. Michael Forrest, Philip Bond, John Hurt και Harold Pinter

Οι Νάνοι (The Dwarfs, 1960). Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 2 Δεκεμβρίου 1960 από το ραδιοφωνικό Τρίτο Πρόγραμμα του BBC, και στη σκηνή ανέβηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 1963, στο New Arts Theatre, στο Λονδίνο, σε σκηνοθεσία του Χάρολντ Πίντερ in a double bill with The Lover.

Το θερμοκήπιο (The Hothouse, 1960). Το έργο παρουσιάστηκε στις 25 Ιουνίου 1980 στο θέατρο Hampstead, στο Λονδίνο και στη συνέχεια η παράσταση μεταφέρθηκε στο θέατρο Ambassador, σε σκηνοθεσία του ίδιου του συγγραφέα. Σύμφωνα με την εφημερίδα Herald Tribune, πρόκειται για ένα πρώιμο, ελλειπτικό έργο υπολογίσιμη δύναμη, μια παρωδία σχεδόν αυτού που σήμερα αποκαλείται «πιντερικό». Όταν το έργο ξαναπαίχτηκε το 1995 (17 Αυγούστου έως 9 Σεπτεμβρίου), στο Minerva Studio Theatre, στο Τσίτσεστερ (Chichester), κι αργότερα μεταφέρθηκε στο Comedy Theatre, στο Λονδίνο, σε σκηνοθεσία του Ντέιβιντ Τζόουνς (David Jones), συμμετείχε στη διανομή και ο Πίντερ. Το κωμικότερο στοιχείο της παράστασης ήταν η ερμηνεία του ίδιου του Πίντερ, «ο οποίος εκφέρει τα λόγια του μ’ έναν τρόπο που δεν έχει τίποτα το ηθοποιίστικο, αλλά είναι περισσότερο ανθρώπινος, πιο πολύμορφος, τη μια απειλητικός ή αμυνόμενος και την άλλη επιθετικός ή διστακτικός. Το κωμικό έγκειται στο ότι ο θεατής δεν ξέρει ποια πλευρά θα παρουσιάσει την επόμενη στιγμή…» (Η Καθημερινή, 14/9/1995).

Η Συλλογή ή Επίδειξη μόδας (Collection, μονόπρακτο, 1961). Το έργο ανέβηκε στις 18 Ιουνίου 1962, από το Βασιλικό Σεξπιρικό Θίασο, στο Aldwych Theatre, του Λονδίνου, σε σκηνοθεσία Πίτερ Χολ και Χάρολντ Πίντερ. Μια γυναίκα αφηγούμενη στο σύζυγό της μια ερωτική της απιστία, ουσιαστικά αφηγείται το μύθο ενός μύθου.

Πρόσκληση για τσάι (Tea Party, 1964). Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 17 Σεπτεμβρίου 1970 στο Duchess Theatre σε διπλή παράσταση με Το υπόγειο, σε σκηνοθεσία Τζέιμς Χαμερστάιν (James Hammerstein).

Ο Εραστής (The Lover) γράφτηκε το 1962, αρχικά για την τηλεόραση και στη συνέχεια, το 1963 παρουσιάστηκε και στο θέατρο, όπου συμμετείχε στη διανομή και ο ό ίδιος ο Πίντερ ερμηνεύοντας τον ανδρικό ρόλο. Το έργο ξεκινά με την ερώτηση ενός συζύγου προς τη γυναίκα του: «Θα έρθει σήμερα ο εραστής σου;». Ο σύζυγος, δηλαδή, γνωρίζει τις ερωτικές σχέσεις της γυναίκας του. Οι ήρωες του Πίντερ, «κλασικοί» Άγγλοι, δεν έχουν κανένα πρόβλημα να δημοσιοποιούν τις ερωτικές τους παρανομίες μέσα στο πλαίσιο μιας καθημερινότητας που περιλαμβάνει τις επαγγελματικές υποχρεώσεις, την περιποίηση του σπιτιού, τα ψώνια κ.λπ. Σύμφωνα με τον Michael Billington αποτελεί «μια κλασική σπουδή της αστικής σεξουαλικότητας και της ανάγκης των παντρεμένων συντρόφων να υποχωρήσουν προς μια αναζωογονητική φαντασίωση. Πρόκειται για έναν Noel Coward στην επιφάνεια και για έναν Strindberg που υποβόσκει: μια εξαιρετική σπουδή για τα ερωτικά παιχνίδια που παίζουν οι άνθρωποι. Το έργο αποδεικνύει ότι ο Πίντερ γράφει για το σεξ πιο καλά από τον καθένα» (The Guardian).

Ο γυρισμός (The homecoming, 1964). Παίχτηκε από το Βασιλικό Σεξπιρικό Θίασο στο θέατρο Aldwych, στο Λονδίνο, στις 3 Ιουνίου 1965, και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο θέατρο Music Box, στη Νέα Υόρκη. Η σκηνοθεσία ήταν του Πίτερ Χολ με βοηθό τον Τρέβορ Ναν (Trevor Nunn).

Το υπόγειο (The basement, 1966). Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 17 Σεπτεμβρίου 1970 στο Duchess Theatre σε δπλή παράσταση με το έργο Πρόσκληση για τσάι, σε σκηνοθεσία Τζέιμς Χαμερστάιν, και πρωταγωνιστές τους Donald Pleasance, Barry Foster, και Stephanie Beacham.

Τοπίο (Landscape, 1967). Το έργο ανέβηκε στις 2 Ιουλίου 1969 από το Βασιλικό Σεξπιρικό Θίασο στο Aldwych Theatre (μαζί με τη Σιωπή), σε σκηνοθεσία Πίτερ Χολ με την Πέγκι Άσκροφτ (Peggy Ashcroft) και τον Ντέιβιντ Γουόλερ (David Waller). Το Μάιο του 1994 το σκηνοθέτησε ο ίδιος ο Πίντερ στο Δουβλίνο και το Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου η παράσταση μεταφέρθηκε στο Κότεσλο του Εθνικού Θεάτρου, με πρωταγωνιστές τον Ίαν Χολμ και την Πηνελόπη Γουίλτον. Ο συγγραφέας εστιάζει την προσοχή του στον κατακερματισμό μιας σχέσης και την καταρράκωση ενός γάμου. Οι ήρωές του, η Μπεθ (Beth) και ο Νταφ (Duff), δυο υπηρέτες μέσα στην τεράστια κουζίνα ενός άδειου σπιτιού, είναι βυθισμένοι στο δικό τους κόσμο. Η γυναίκα είναι βυθισμένη στον κυκεώνα των αναμνήσεων μέσα στις οποίες βρίσκεται και ο σύζυγός της σαν μια φιγούρα με εξιδανικευμένα χαρακτηριστικά και φαίνεται απλώς να τις απολαμβάνει. Κι ο άντρας επιχειρεί απελπισμένα να αγγίξει τις χορδές της ευαισθησίας της και να την πλησιάσει…

Σιωπή (Silence, 1968). Πρωτοπαρουσιάστηκε από το Βασιλικό Σεξπιρικό Θίασο στο θέατρο Aldwych Theatre στις 2 Ιουλίου 1969 μαζί με το Τοπίο, σε σκηνοθεσία του Πίτερ Χολ.

Οι παλιοί καιροί. Dorothy Tutin, Colin Bateman και Vivien Merchant. Φωτο Donald Cooper

Οι παλιοί καιροί (The old times, 1971). Το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε την 1η Ιουνίου 1971, από το Βασιλικό Σεξπιρικό Θίασο (Royal Shakespeare Company) στο Aldwych Theatre, σε σκηνοθεσία του Πίτερ Χολ και στη διανομή συμμετείχαν οι Colin Blakely, Vivien Merchant και Dorothy Tutin. Τρία είναι τα πρόσωπα του έργου, δυο γυναίκες κι ένας άντρας. Την Κέιτ που ζει με τον σύζυγό της, τον Ντίλι, που ζουν σ’ ένα αγρόκτημα κάπου στα βάθη της Αγγλίας, και είναι φθινόπωρο, την επισκέπτεται η παλιά φίλη της Άννα κι αρχίζουν μαζί να ξεμπλέκουν το κουβάρι του παρελθόντος. Αυτό όμως δεν θα γίνει δίχως συγκρούσεις, που είναι αναπόφευκτες λόγω της διαφορετικής προσωπικότητας των πρωταγωνιστών.

Το 1969 ο Πίντερ θα ερμηνεύσει ένα ρόλο στην Επιστροφή.

Μονόλογος (Monologue, 1972). Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά, στις 13 Απριλίου 1973 από την τηλεόραση του BBC και στη συνέχεια στο Kings Head Theatre, στο Hampstead, (Αύγουστο-Σεπτέμβριο 1973), σε σκηνοθεσία Christopher Morahan και τον Henry Woolf στην ερμηνεία. Ο Woolf έκανε με τον Μονόλογο και μια εμφάνιση στο Lincoln Center Festival, τον Ιούλιο του 2001.

Ουδέτερη ζώνη. Michael Feast, Ralph Richardson, Terence Rigby και John Gielgud

Ουδέτερη ζώνη (Νο man‘s land, 1974). Το έργο ανέβηκε στις 23 Απριλίου 1975 από το Εθνικό Θέατρο στο Ολντ Βικ (Old Vic), τον Ιούλιο μεταφέρθηκε στο Wyndhams Theatre και στη συνέχεια, τον Ιανουάριο του 1976 στο Lyttleton Theatre, τον Απρίλιο 1976 στη Νέα Υόρκη και μετά ξανά στο 1976 στο Lyttleton Theatre. Η σκηνοθεσία ήταν του Πίτερ Χολ (Peter Hall) και στη διανομή συμμετείχαν οι ηθοποιοί: Ραλφ Ρίτσαρντσον (Ralph Richardson), Τζον Γκίλγκουντ (John Gielgud), Μάικλ Φιστ (Michael Feast) και Τέρενς Ρίγκμπι (Terence Rigby). Ωστόσο, αργότερα, το 1992, όταν ξαναπαίχτηκε το έργο στο θέατρο Αλμέιντα, ο ίδιος ο Πίντερ ερμήνευσε το ρόλο του «Hirst». Ο σκηνοθέτης Ντέιβιντ Λεβό είχε πει τότε ότι ο Πίντερ «έχει μια χαρισματική παρουσία και βοήθησε στο στήσιμο της παράστασης κι επειδή το έργο μιλάει για ένα συγγραφέα που σταδιακά εξαντλείται, υπάρχει ένας αυθεντικός απόηχος από τον ίδιο τον Πίντερ».

Η Προδοσία. Michael Gambon and Penelope Wilton. Φωτο Ivan Kyncl

Η Προδοσία (The Betrayal, 1979). Ο εκδότης Ρόμπερτ και η Έμα είναι παντρεμένοι. Ο καλύτερος φίλος του άντρα, ο Τζέρι, έχει συνάψει δεσμό με την Έμα. Έχουμε, δηλαδή, ένα τυπικό ερωτικό τρίγωνο. Το έργο αρχίζει μετά τη διάλυση του γάμου και τους εραστές επί σκηνής να συναντώνται για ένα ποτό. Ο συγγραφέας κάνει μια αναδρομή στο παρελθόν και στο πάρτι που γνωρίστηκαν πριν από χρόνια. Ωστόσο, θα γίνει σαφές πως αυτή η σχέση αποτέλεσε «προδοσία» της φιλίας και του γάμου κι αυτό είναι κάτι που διατρέχει όλο το έργο. Το έργο παρουσιάστηκε στο Λονδίνο, στις 15 Νοεμβρίου 1978, από το Εθνικό Θέατρο, σε σκηνοθεσία Πίτερ Χολ, με τους ηθοποιούς Penelope Wilton (Emma), Michael Gambon (Jerry) και Daniel Massey (Robert).

Οικογενειακές φωνές (Family voices, 1980). Για πρώτη φορά ακούστηκε ως έργο στις 22 Ιανουαρίου 1981 στο Radio 3, σε σκηνοθεσία Πίτερ Χολ, με τους ηθοποιούς Michael Kitchen, Peggy Ashcroft και Mark Dignam. Στη συνέχεια παρουσιάστηκαν από το Εθνικό Θέατρο στο Λονδίνο στις 13 Φεβρουαρίου 1981, με τους ίδιους συντελεστές και σκηνικά του John Bury. Αργότερα, το 1982, παρουσιάστηκαν ως ένα από τα τρία έργα της παράστασης Άλλοι τόποι στο θέατρο Cottesloe.

Η τριλογία μονοπράκτων με το γενικό τίτλο Άλλοι τόποι (Other places, 1982): Ένα είδος Αλάσκας (Α kind of Alaska, 1982), όπου εξετάζεται η ζωή μιας γυναίκας που στα νιάτα της προσβλήθηκε από την αρρώστια του ύπνου και ξύπνησε ύστερα από 29 χρόνια. Δηλαδή, όσο ήταν κοιμισμένη βρισκόταν «σε ένα είδος Αλάσκας». Πρόκειται για ένα μονόλογο με παρεμβολές. Σταθμός Βικτώρια (Victoria station) και το μονόπρακτο ανοιχτής πολιτικής καταγγελίας Ένα ακόμη και φύγαμε (One for the road, 1984), όπου μέσα σε τέσσερις σκηνές αντιμετωπίζει τα μέλη μιας οικογένειας και ο Πίντερ προβάλει τη δική του στάση στο θέμα των βασανισμών των Τούρκων διαφωνούντων.

Το 1985 όταν το έργο Παλιά χρόνια θα παιχτεί στο Λος Άντζελες, ο Πίντερ θα ερμηνεύσει πάλι ένα ρόλο.

Βουνίσια γλώσσα (Mountain Language, 1988). Παίχτηκε στις 20 Οκτωβρίου 1988 στο Εθνικό Θέατρο, στο Λονδίνο, σε σκηνοθεσία του Χάρολντ Πίντερ. Ο Πίντερ έγραψε αυτό το έργο, ευαισθητοποιημένος από το δράμα του Κουρδικού λαού, που καταπιέζεται από το επίσημο τουρκικό κράτος.

Η Νέα Τάξη Πραγμάτων (The New World Order, 1991). Royal Court, Theatre Upstairs 9 Ιουλίου 1991, σε σκηνοθεσία του Χάρολντ Πίντερ.

Ώρα για πάρτι (Party Time, 1991). Το έργο ανέβηκε στο θέατρο Almeida, στο Λονδίνο, στις 31Οκτωβρίου 1991 μαζί με τη Βουνίσια γλώσσα, σε σκηνοθεσία του Πίντερ. Παρουσιάζει την εξέλιξη μιας κοινωνικής εκδήλωσης σ’ ένα δωμάτιο, όπου ξαφνικά το θορυβώδικο κλίμα με τις συζητήσεις και τα χαμόγελα κ.λπ. θ’ αλλάξει όταν οι προσκεκλημένοι επιχειρούν επιδεικτικά να αγνοήσουν κάποια στρατιωτική απειλή που ελλοχεύει πίσω από τους τοίχους…

Φεγγαρόφωτο. Ian Holm. Φωτο Ivan Kyncl

Φεγγαρόφωτο (Moonlight, 1993). Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 7 Σεπτεμβρίου 1993 στο θέατρο Almeida του Λονδίνου και το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς μεταφέρθηκε στο Comedy Theatre, σε σκηνοθεσία του Ντέιβιντ Λεβό (David Leveaux). Στη διανομή: Ίαν Χολμ (Ian Holm), Άννα Μάσεϊ (Anna Massey), Ντάγκλας Χοτζ (Douglas Hodge), Michael Sheen, Τζιλ Τζόνσον (Jill Johnson), Έντουαρντ ντε Σουζ (Edward de Souza), και Κλερ Σκίνερ (Claire Skinner). Και στο έργο του αυτό ο Πίντερ παρά το γεγονός ότι δεν αναλώνεται σε ευθείες πολιτικές καταγγελίες, εντούτοις θα μπορούσε να θεωρηθεί πολιτικό με την ευρεία έννοια της αναφοράς στην πολιτική των ανθρωπίνων σχέσεων. Ένας ετοιμοθάνατος καθηλωμένος στο κρεβάτι και στριμωγμένος από τα φαντάσματα του παρελθόντος και των κατακερματισμένων του σχέσεων, στο μέτρο που αυτές προβάλλονται μέσα από τη στάση της οικογένειάς του, δηλαδή της γυναίκας του, των δύο γιων του και της κόρης του, αλλά κι ενός παράξενου ζευγαριού γειτόνων. Όπως και στα άλλα έργα του Πίντερ, δεν συμβαίνουν αξιοσημείωτα πράγματα, παρά μόνο η εξέλιξη της δράσης δηλώνεται μέσα από τα λόγια των ηρώων.

Τέφρα και σκιά (Ashes to ashes, 1996). Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο θέατρο Royal Court, στο Λονδίνο, στις 12 Σεπτεμβρίου 1996, σε σκηνοθεσία του Πίντερ, με τους ηθοποιούς Steven Rea (Devlin) και Lindsay Duncan (Rebecca). Και σ’ αυτό το έργο η ηρωίδα Ρεβέκα ενδέχεται να πάσχει από διανοητικές διαταραχές και αναφέρεται σε πράγματα για τα οποία λέει ότι δεν της συνέβησαν ποτέ, όπως λόγου χάρτη «θυμάται» ότι είχε έναν εραστή που άρπαζε τα μωρά από την αγκαλιά των μανάδων τους που ούρλιαζαν. Αυτά, ωστόσο, που εκείνη «θυμάται» μπορεί να μη συνέβησαν στην ίδια, αλλά να συνέβησαν σε κάποιους άλλους, κάπου αλλού π.χ. στη ναζιστική Γερμανία…

Γ ιορτή (Celebration, 1999). Το έργο ανέβηκε (μαζί με το Δωμάτιο) στις 16 Μαρτίου 2000 από το Almeida Theatre Company στο θέατρο Almeida του Λονδίνου, σε σκηνοθεσία του ίδιου του Πίντερ και στη διανομή τους Keith Allen, Julie-Matt-Andy de la Tour, Linsday Duncan, Lia Williams, Thomas Wheatley, και Indira Varma. Η δράση του έργου εξελίσσεται σ’ ένα λονδρέζικο εστιατόριο κι όπως είπε ο Πίντερ λίγο πριν παρουσιαστεί το έργο «αφορά μια γιορτή».

Remembrance of things past (2000).

Έγραψε επίσης πολλά μικρά έργα για το ραδιόφωνο και την τηλεόραση.

Το σκηνοθετικό ντεμπούτο του Χάρολντ Πίντερ έγινε με την ταινία «Το παιχνίδι του μισάνθρωπου» (Butley), που το σενάριό της βασίζεται σ’ ένα έργο του Άλαν Σάιμον, και πρωταγωνιστές τον Άλαν Μπέιτς και την Τζέσικα Τάντι.

Σκηνοθέτησε το Γλυκό πουλί της νιότης του Τ. Ουίλιαμς με τη Λορίν Μπακόλ που ερμήνευσε την Αλεξάνδρα ντελ Λάγκο στο θέατρο Haymarket.

Το 1996 σκηνοθέτησε το έργο του Ρόναλντ Χάργουντ Προσωπική Συμφωνία

Κινηματογραφικά σενάρια: Σενάρια για τον κινηματογράφο: Ο υπηρέτης (The servant) και Ο Μεσάζων (The Go–Between, 1971) του Τζόζεφ Λόουζι, Το δυστύχημα (Accident), Η ερωμένη του Γάλλου υπολοχαγού (1981) του Kάρελ Pάις που βασίστηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Τζον Φόουλς, H ιστορία μιας καμαριέρας (1990) του Φόλκερ Σλέντορφ, και σενάρια-διασκευές μυθιστορημάτων: Ο τελευταίος μεγιστάνας (The last Tycoon) του Φιτζέραλντ, Η ερωμένη του Γάλλου υπολοχαγού (The French Lieutenant‘s woman) του Τζον Φόουλς και τα δικά του θεατρικά Ο επιστάτης, Το πάρτι γενεθλίων, Ο γυρισμός.

Έγραψε τα σενάρια στις ταινίες του Τζόζεφ Λόουζι «Το τρίγωνο των αμαρτωλών» (Accident), όπου παίζουν οι Ντερκ Μπόγκαρντ, Στάνλεϊ Μπέικερ, Ντελφίν Σερίγκ, Μάικλ Γιόρκ, Ζακλίν Σασάρ, και «Ο ενδιάμεσος» (The go between – στην Ελλάδα προβλήθηκε με τίτλο «Ο μεσάζων»). Επίσης το σενάριο στην ταινία «Η δίκη» του Ντέιβιντ Τζόουνς, βασισμένο στο ομώνυμο έργο του Κάφκα με τους Κάιλ Μακ Λάλαν, Άντονι Χόπκινς, Τζέισον Ρόμπαρντς, Τζ. Στίβενσον.

Έγραψε το σενάριο στην ταινία “Ο τελευταίος των μεγιστάνων” (1976) του Ηλία Καζάν. Το σενάριο ήταν βασισμένο στο βιβλίο του Σκοτ Φιτζέραλντ και με τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο να μας δείχνει, στο ρόλο ενός παραγωγού (ακόμα μια αναφορά στον Χάουορντ Χιουζ), πώς πραγματικά λειτουργεί το Χόλιγουντ.

Στην ταινία Ο ράφτης του Παναμά του Τζον Μπούρμαν, στην οποία πρωταγωνιστούν οι Πίρς Μπρόσναν, Τζέφρι Ρας, Τζέιμι Λι Κέρτις και Μπρένταν Γκλίσον, έπαιξε και ο Χάρολντ Πίντερ που ερμηνεύει το μικρό αλλά σημαντικό ρόλο του νεκρού θείου του Πέντελ, ο οποίος εμφανίζεται κάθε τόσο για να συζητήσει με τον ανιψιό του. Έπαιξε επίσης και σε μια παραγωγή του BBC, του 1976, με τίτλο Ανθρωποκυνηγός [Rogue male], σε σκηνοθεσία Κλάιβ Ντόνερ, όπου πρωταγωνιστούσε ο Πίτερ Ο’Τουλ, που σχεδίαζε τη δολοφονία του Χίτλερ στη δεκαετία του ’30.

Για την προσφορά του στη θεατρική τέχνη, η πατρίδα του τον τίμησε με το Βραβείο Ολίβιε το 1995. Ωστόσο έχει τιμηθεί και με πολλές άλλες διακρίσεις, επαίνους και βραβεία. Η ευρεία απήχηση των θεατρικών του έργων, του έδωσε τη δυνατότητα να υψώσει τη φωνή του και να βρεθεί στην πρώτη γραμμή των αγώνων για την υπεράσπιση των αδικημένων σε οποιαδήποτε γωνιά της γης. Η έγνοια του Πίντερ ήταν πάντα τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ελευθερία, η δημοκρατία και η ειρήνη.

Το 1973 βρέθηκε στο πολιτικό προσκήνιο για να εκφράσει τον έντονο αντιαμερικανισμό του, με αφορμή το υποστηριζόμενο από τις Ηνωμένες Πολιτείες πραξικόπημα του Πινοσέτ στη Χιλή εναντίον του Αλιέντε. Κι αργότερα, θα επανέλθει δριμύτερος λέγοντας ότι οι ΗΠΑ ανέτρεψαν τη νόμιμα εκλεγμένη δημοκρατική κυβέρνηση της Χιλής και τώρα κάνουν τα ίδια στη Νικαράγουα. «Αν σφίγγεις το χέρι εγκληματιών, δεν έχεις καμιά ηθική θέση»!

Το 1988 που έγραψε τη Βουνίσια γλώσσα, υποστηρίζοντας με θέρμη τους Κούρδους κατά της επίσημης Τουρκίας, μαζί με τη σύζυγό του, συγγραφέα και ιστορικό, Αντόνια Φρέιζερ (την οποία νυμφεύθηκε το 1980) δημιούργησαν μια ομάδα προοδευτικών διανοούμενων και η δράση τους είχε σαν στόχο την «ανατροπή» της Μάργκαρετ Θάτσερ…

Με την εισβολή των Αμερικανών και των Βρετανών στο Ιράκ το 2003, ο Πίντερ θα ξεσπάσει και θα αντιταχθεί με πείσμα και φανατισμό στον παράλογο εκείνο πόλεμο. Εξέδωσε κι ένα βιβλίο με αντιπολεμική ποίηση. Οι επιθέσεις του όμως δεν θα απευθύνονται μονάχα κατά των Αμερικανών αλλά και κατά της πατρίδας του και ιδιαίτερα κατά του πρωθυπουργού της, του Τόνι Μπλερ. Τον Μπους πάντοτε τον συνέκρινε με τους Ναζί, ενώ τον Μπλερ τον χαρακτήριζε μεταξύ άλλων «δολοφόνο» και «αξιοθρήνητο»!

Τον Ιανουάριο του 1999 ο Observer έγραφε: Οι περισσότεροι άνθρωποι κινούνται από τα αριστερά προς τα δεξιά με το πέρασμα του χρόνου, από τη νεανική επαναστατικότητα προς τη συμβατικότητα της ηλικίας. Ο Πίντερ κινήθηκε και κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Οι πρώτες συνεντεύξεις και τα πρώιμα δοκίμιά του είναι γεμάτα από την έπαρση του υπερφίαλου νέου συγγραφέα. Ο Πίντερ των δεκαετιών του ’50 και του ’60 συνέχεε την ανεξαρτησία με τη μοναξιά, λέγοντας στους δημοσιογράφους να τον αφήσουν ήσυχο. Υπήρχαν τότε πολλοί συγγραφείς από ταπεινές ρίζες που δημιουργούσαν το όνομά τους. Οι περισσότεροι με τον καιρό στράφηκαν δεξιά. Τι συνέβη και ο Πίντερ διασώθηκε από αυτή τη μοίρα και πείστηκε να πετάξει το εντυπωσιακά σκοτεινό ύφος της πίστης του και να το αντικαταστήσει με ένα στακάτο, μαχητικό ύφος που θα το ζήλευε κι ο ίδιος ο Όργουελ; Ήταν η ταύτισή του με το λαό της Νικαράγουας ή της Γουατεμάλας και η οργή του για τη συντριβή της ελευθερίας τους κάτω από το πέλμα του τεράστιου αμερικανικού ελέφαντα; Ήταν ο αγώνας του υπέρ του κουρδικού λαού; Ήταν ότι η Θάτσερ διάβρωνε το αληθινό νόημα των λέξεων και της γλώσσας όταν από τη μια χαιρετούσε τις ελεύθερες συνδικαλιστικές εκλογές στην Πολωνία και από την άλλη τις στηλίτευε αλλού; Ίσως όλοι αυτοί οι παράγοντες μαζί συνετέλεσαν ώστε ο νεαρός κυνικός να έχει μεταβληθεί σε ένα στρατευμένο σκεπτικιστή…

Ήδη από την άνοιξη του 2000 ο Πίντερ προέβλεπε «καταστροφές» ως απόρροια της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, ενώ ούτε η κυβέρνηση της χώρας του γλίτωσε τα βέλη του. «Oι Αμερικανοί έχουν αποσαφηνίσει ότι θα υπερασπιστούν τα συμφέροντά τους, όποτε το επιθυμούν, ακόμη κι αν χρειαστεί η χρήση στρατιωτικής βίας, και η κυβέρνηση της Βρετανίας τους ακολουθεί με προθυμία που αξίζει την αηδία μας», είχε πει, προσθέτοντας: «Oι βομβαρδισμοί της Σερβίας δεν είχαν καμία απολύτως σχέση με οποιαδήποτε ανθρωπιστική επέμβαση, αλλά ήταν σαφής επιβεβαίωση της δύναμης των ΗΠΑ, όπως και οι κυρώσεις στο Ιράκ. Πρόκειται για σειρά παράνομων, ανήθικων, παράλογων πράξεων που περιφρονούν το διεθνές δίκαιο και τα Ηνωμένα Έθνη. Δεν υπάρχουν λέξεις για να περιγράψουν τον αδιάφορο σαδισμό που τις εμπνέει».

Τον Απρίλιο του 2000 ο Πίντερ πήγε στη Θεσσαλονίκη όπου και αναγορεύθηκε σε επίτιμο διδάκτορα του Τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ. «Πάντοτε ένιωθα στενή σχέση με την Ελλάδα και σεβασμό για τους Έλληνες», είχε δηλώσει κατά την τελετή αναγόρευσής του σε επίτιμο διδάκτορα, ενώ εξαπέλυσε δριμύ «κατηγορώ» εναντίον της τότε κυβέρνησης Κλίντον με επίκεντρο τον πόλεμο εναντίον της Σερβίας.

Ο Πίντερ ήρθε στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 2000 και παρευρέθηκε μαζί με τη σύζυγό του Λαίδη Αντόνια Φρέιζερ στις παραστάσεις Τέφρα και σκιά στο Θέατρο της οδού Κυκλάδων και Νεκρή Ζώνη στο Απλό Θέατρο.

Το 2005 κέρδισε το Βραβείο Nόμπελ Λογοτεχνίας, καθώς και το Βραβείο Φραντς Κάφκα. Πέθανε από καρκίνο του ήπατος στις 24 Δεκεμβρίου 2008.

________________________

• Το σκίτσο του Χάρολντ Πίντερ φιλοτεχνήθηκε από την Βασιλική Ηλιακοπούλου