×
Η “Εσθήρ” του Ρακίνα > ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ > Η “Εσθήρ” του Ρακίνα
Η “Εσθήρ” του Ρακίνα

Η “Εσθήρ” του Ρακίνα

dromena
Μοιράσου το!

  • ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΡΑΤΣΙΚΑΣ

Το ελληνικό θεατρόφιλο κοινό αγνοεί περίπου το ξένο κλασικό θέατρο: εκτός από το Εθνικό Θέατρο, που ανέβασε, κατά καιρούς, αρκετά έργα του Σαίξπηρ, το “Φάουστ”του Γκαίτε, ένα έργο του Κλάιστ, ένα-δυο έργα του Λόπε ντε Βέγκα, καθώς κ’ ένα δυο του Γκολντόνι, αγνόησε ώς σήμερα το γαλλικό κλασικό θέατρο, σχεδόν όλο το θέατρο του Μαριβώ και του Αλφρέντ ντε Μυσσέ, εκτός από δυο-τρία έργα τους

Ο αγαπητός μου φίλος κ’ εξαίρετος πρωταγωνιστής του θεάτρου μας, ο κ. Δημήτρης Μυράτ, με το μεγάλο έμφυτο ταλέντο, την απέραντη θεατρική μόρφωση, μ’ εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, καλλιτέχνης ώς το κόκαλο, με τολμηρές πρωτοβουλίες, αποφάσισε να γνωρίσει φέτος για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό, ένα από τα πιο ωραία, τα πιο λυρικά έργα του Ρακίνα, την “Εσθήρ”. Είναι το προτελευταίο έργο του μεγάλου Γάλλου τραγικού που γράφτηκε κατ’ εντολή της κυρίας Ντε Μαιντενόν, της ευνοουμένης του βασιλέως Λουδοβίκου ΙΔ΄, που διηύθυνε το σχολείο θηλέων του Σαιν-Συρ. Η πρώτη παράσταση δόθηκε από τα κορίτσια της σχολής στις 26 Ιανουαρίου του 1689.

Πώς θα δεχθεί το έργο του Ρακίνα το κοινό μας είναι άγνωστο, μια κι αγνοεί εντελώς τις τραγωδίες του Κορνέιγ και του Ρακίνα;Ευχόμαστε κ’ ελπίζουμε πως το τόλμημα του κ. Μυράτ θα έχει απήχηση και η ερμηνεία του από τους εκλεκτούς ηθοποιούς του θιάσου του θα έχει μεγάλη επιτυχία, κι ας μην έχει το κοινό μας καμιά σχεδόν γνωριμία με τα έργα των Κορνέιγ και Ρακίνα. Πάντως το ανέβασμα της “Εσθήρ” θ’ αποτελέσει, κατά τη γνώμη μας, ένα σταθμό κ’ ένα ορόσημο στο ελεύθερο θέατρο.

Η τραγωδία του Ρακίνα είναι έμμετρη και τρίπρακτη. Τα πρόσωπα της τραγωδίας είναι ο Ασσουήρης, βασιλιάς της Περσίας, η Εσθήρ, βασίλισσα της Περσίας, ο Μαρδοχαίος, θείος της Εσθήρ, ο Αμάν, ευνοούμενος του Ασσουήρη, η Ζερές, γυναίκα του Αμάν, ο Υδάσπης, ο Ασάφ, αξιωματικοί του βασιλιά, η Ελίζα, έμπιστη της Εσθήρ, και η Θαμάρ, ακόλουθός της. Η υπόθεση διαδραματίζεται στα Σούσα, στ’ ανάκτορα του βασιλιά της Περσίας. Σ’ αυτό το έργο, όπως και στο τελευταίο που έγραψε ο ποιητής, την “Αθαλία”, για πρώτη φορά ο Ρακίνας χρησιμοποιεί γυναικείο χορό. Η “Εσθήρ” είναι εμπνευσμένη από το ομώνυμο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης που ο Ρακίνας, μ’ ελάχιστες παραλλαγές, το ακολούθησε πιστά. Το κείμενο μεταφράστηκε στο πεζό από τον Κώστα Βάρναλη και τα χορικά από το γνωστό ποιητή κ. Γκάτσο. Η διδασκαλία και η σκηνοθεσία της τραγωδίας οφείλονται στον Δημήτρη Μυράτ. Την Εσθήρ θα ερμηνεύσει η εξαίρετη καλλιτέχνις κ. Βούλα Ζουμπουλάκη.

Η Σχολή του Σαιν-Συρ που διηύθυνε η κυρία Ντε Μαιντενόν απέβλεπε στη διαπαιδαγώγηση των νεαρών κοριτσιών, των ευγενών αλλά πτωχών, κυρίως από την επαρχία, ώστε να αποκτήσουν μαζί με τις απαραίτητες γνώσεις και τους καλούς τρόπους για τις κοσμικές και αυλικές συγκεντρώσεις. Η Σχολή απέβλεπε επίσης στην ηθική και θρησκευτική κατάρτιση των κοριτσιών. Γι’ αυτό το λόγο έπαιζαν από καιρό σε καιρό διάφορα έργα, προ πάντων τραγωδίες ηθικού και θρησκευτικού περιεχομένου. Έτσι δόθηκε στο Ρακίνα η ευκαιρία να γράψει την “Εσθήρ” και την “Αθαλία”, που πρωτοπαίχτηκε από τη Σχολή τον Ιανουάριο του 1691. Η “Εσθήρ” είχε μεγάλη επιτυχία και παίχτηκε πολλές φορές. Ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ και όλη η Αυλή παρακολούθησαν με πολλήν ευχαρίστηση όλες τις παραστάσεις που ξεπέρασαν τις 15. Για το πολύ κοινό, η τραγωδία παίχτηκε το 1721 με τον περίφημο ηθοποιό της εποχής Ταλμά στο ρόλο του βασιλιά. Το 1905 η τραγωδία παίχτηκε με θριαμβευτική επιτυχία από την περίφημη Σάρα Μπερνάρ στο ρόλο του βασιλιά και τη Βεντουρά στο ρόλο της Εσθήρ. Από το 1901 ώς το 1963 η Γαλλική Κωμωδία ανέβασε την “Εσθήρ” 234 φορές.

Η τραγωδία αρχίζει μ’ ένα πρόλογο εβδομήντα στίχων όπου το Έλεος απευθύνεται στο Θεό κ’ εγκωμιάζει το βασιλιά, δηλαδή το Λουδοβίκο ΙΔ΄, καθώς και την καθολική θρησκεία. Η πρώτη πράξη αναφέρεται στην απειλή της εξοντώσεως των Εβραίων από το βασιλιά Ασσουήρη σύμφωνα με εντολή του πρωθυπουργού του Αμάν. Το σχέδιο αυτό το ανακαλύπτει ο θείος της Εσθήρ, ο Μαρδοχαίος, και συμβουλεύει την Εσθήρ να παρουσιαστεί στο βασιλιά, αποκαλύπτοντάς του την καταγωγή της και τι απειλεί το λαό της. Η Εσθήρ φοβάται να παρουσιαστεί στο βασιλιά δίχως την άδειά του, πράγμα που μπορεί να έχει για συνέπεια την καταδίκη της σε θάνατο. Ο χορός λυπάται και θρηνεί για τη μέλλουσα καταστροφή και προσεύχεται στο Θεό να βοηθήσει τη φυλή των Εβραίων. Η δράση της πρώτης πράξεως γίνεται στα διαμερίσματα της Εσθήρ. Η δεύτερη πράξη παρουσιάζει την αίθουσα του θρόνου του βασιλιά, που μαθαίνει τη συνωμοσία του Αμάν και των οπαδών του εναντίον της εβραϊκής φυλής. Ο βασιλιάς ανακαλεί το διάταγμα της εξοντώσεως των Εβραίων και μη λησμονώντας τις υπηρεσίες του Μαρδοχαίου του απονέμει εξαιρετικές τιμές, ενώ ο χορός εξυμνεί το Θεό και το έλεος, καθώς και την αθωότητα μπρος στην ασέβεια. Η τρίτη και τελευταία πράξη ξετυλίγεται πάλι στα διαμερίσματα της Εσθήρ. Ο βασιλιάς Ασσουήρης, διατάζει να θανατωθεί ο Αμάν σα συνωμότη και τη θέση του πρωθυπουργού να καταλάβει ο Μαρδοχαίος. Αυτό και γίνεται. Ο βασιλιάς δέχεται μάλιστα να παρακαθίσει και στο συμπόσιο που πρόκειται να δώσει η Εσθήρ. Η γυναίκα τού Αμάν, η Ζερές προτείνει στον άντρα της να εγκαταλείψουν το ταχύτερο την Αυλή, την τόσο εχθρική γι’ αυτούς. Ο χορός υμνεί τα προτερήματα του δίκαιου βασιλιά που ξέρει να προφυλαχθεί από τη συκοφαντία. Στο διάστημα του συμποσίου, η Εσθήρ αποκαλύπτει στο βασιλιά την καταγωγή της, φιλοτεχνεί τον πανηγυρικό του εβραϊκού λαού και καταγγέλλει τον Αμάν σαν επικίνδυνο συνωμότη και ορκισμένο εχθρό του βασιλιά. Ταραγμένος ο Ασσουήρης φεύγει για να σκεφθεί, αλλά ξαναγυρίζει και βλέπει τον Αμάν, γονατισμένο μπρος στην Εσθήρ, εκλιπαρώντας την επιείκειά της. Ο βασιλιάς βλέποντας τον Αμάν σ’ αυτή τη στάση φαντάζεται πως προσβάλλει την Εσθήρ, πράγμα που τον εξοργίζει, και τότε δίχως δισταγμό διατάζει να θανατωθεί αμέσως ο πρώην πρωθυπουργός του. Ο Μαρδοχαίος παίρνει τη θέση του μαι την περιουσία του. Οι Εβραίοι έχουν σωθεί από τους εχθρούς τους. Ο χορός με χαρούμενους ύμνους δοξάζει τη νίκη του Θεού.

Το χαρακτηριστικό και των δυο βιβλικών τραγωδιών του Ρακίνα είναι πως ακολουθούν πιστά τη Βίβλο και πως ο έρωτας δεν παίζει σ’ αυτές κανένα ρόλο.

Οι σύγχρονοι του Ρακίνα έβλεπαν στα πρόσωπα της τραγωδίας τι υπονοούσαν: η Εσθήρ ήταν το πρότυπο της κυρίας Ντε Μαιντενόν, ο Ασσουήρης ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΔ΄, ο Αμάν ο υπουργός της Αμύνης Λουβουά, η Ζερές η ευνοουμένη του Λουδοβίκου κυρία Ντε Μοντεσπάν. Οι κριτικοί της εποχής του Ρακίνα, είδαν με διαφορετικό τρόπο την πρόθεση του ποιητή. Μερικοί παρατήρησαν πως ο ποιητής ερμήνευε την όλη δράση σύμφωνα με το ιανσενιστικό πνεύμα και παραλλήλιζε το Λουδοβίκο ΙΔ΄ με τον Αρνώ, θεολόγο και αρχηγό των ιανσενιστών εναντίον των ιησουιτών. Άλλοι πάλι τήρησαν απόλυτη σιωπή για τις προθέσεις του Ρακίνα. Άλλοι συγγραφείς, προπάντων του ΙΗ΄ αιώνα, όπως ο Βολταίρος, ο Λα Αρπ, ο Ρουσσώ, κατέκριναν τον ποιητή ότι η τραγωδία δεν παρουσίαζε δραματικό ενδιαφέρον. Σφαλερή αντίληψη, γιατί η δραματική ένταση κορυφώνεται από πράξη σε πράξη. Ένταση καθαρά εσωτερική και ψυχολογική. Το πραγματικό ενδιαφέρον της τραγωδίας έγκειται στη θρησκευτική ζέση και στην ψυχολογική διαγραφή των χαρακτήρων.

Η Εσθήρ, βασίλισσα αδιάφορη στις τιμές, είναι μια ύπαρξη που περιμένει και γυρεύει να γνωρίσει τον βαθύτερο εαυτό της. Η Εσθήρ δεν είναι μια μάρτυς χριστιανή, μήτε ποθεί να πεθάνει για τη δόξα του Θεού. Μοναδική αποστολή της είναι να σώσει τον εβραϊκό λαό, το λαό της, μια και η ίδια είναι Εβραία, από την άλικη καταδίωξη και τη σφαγή. Είναι πολύ ευφυής κι αυτό φαίνεται από τις σχέσεις της με το βασιλιά κι έτσι χάρη στην ευφυΐα της αλλά και τη μεγάλη της ικανότητα πετυχαίνει το σκοπό της. Σ’ αυτό την βοηθεί πολύ και ο θείος της, ο Μαρδοχαίος, χαρακτήρας απλός και ειλικρινής που ξέρει καλά τι θέλει. Οι Εβραίες που αποτελούν το χορό και παρακολουθούν τη δράση είναι, τονίζει ο ποιητής, “τρυφερά λουλούδια”, “αγνές παρθένες”. Ο βασιλιάς, ο Ασσουήρης, παρομοιάζεται με λιοντάρι κ’ έχει όλη τη μεγαλοπρέπεια που αναδίνεται από τους τρόπους του, το πλατύ του μέτωπο και τα λαμπερά κυρίως μάτια του που το βλέμμα τους είναι τόσο φλογερό. Το κείμενο το υπογραμμίζει μέσα σε δυο εξαίρετους στίχους, γεμάτους έμπνευση και λυρισμό.

“Αλλοί, δίχως να ριγήσει, ποια τολμηρή καρδιά

θα μπορούσε ν’ αντισταθεί στις αστραπές που εκτοξεύουν τα μάτια του;”

Για την προμελετημένη σφαγή των Εβραίων ένας είναι ο μεγάλος συνωμότης και υπεύθυνος, ο πρωθυπουργός του βασιλιά, ο Αμάν, ο σκληρός και μοχθηρός. Πονηρός, γεμάτος αλαζονεία, υπέρμετρα φιλόδοξος, που θέλει με κάθε μέσο θεμιτό ή αθέμιτο να φτάσει τους σκοπούς του: Στην εξόντωση της εβραϊκής φυλής. Τα σχέδιά του αποτυχαίνουν όλα χάρη στην ικανότητα της Εσθήρ που ο βασιλιάς την αγαπάει με βαθύτατη τρυφερότητα, μ’ έναν αγνό έρωτα που αποφεύγει να της τον ομολογήσει. Μονάχα ο θεατής τον μαντεύει. Όλη η τραγωδία ξετυλίγεται σε μια αυστηρή θρησκευτική ατμόσφαιρα και η έμπνευση του Ρακίνα να χρησιμοποιήσει, για πρώτη φορά, σε μια τραγωδία του γυναικείο χορό ήταν μια από τις πιο παλιές επιθυμίες του. “Εκτέλεσα, τονίζει στον πρόλογο του έργου του, ένα σχέδιο που πολλές φορές είχε περάσει από τη σκέψη μου, που ήταν να συνδέσω, όπως στις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες, το χορό και το τραγούδι με τη δράση”. Ο χορός, δίχως ν’ ασχολείται με την ψυχολογική περιπλοκή που παρουσιάζουν οι χαρακτήρες της βιβλικής αυτής τραγωδίας, εξυμνεί τη δόξα του Θεού, την ευτυχία της αθωότητας και της αγνότητας μέσα σε μια χριστιανική κοινωνία. Τα δυο κύρια χαρακτηριστικά της “Εσθήρ” είναι προπάντων η θρησκευτική ζέση και η λυρική έκφραση που χρησιμοποιεί στο χορό διάφορα μέτρα και αφθονία βιβλικών εικόνων.

Η “Εσθήρ” στην εποχή της εγκωμιάστηκε κυρίως από τον Αρνώ και από την κυρία Ντε Σεβινιέ, που την ανέβασε στα ύψη σε μια από τις πιο γνωστές της επιστολές. Μ’ όλες τις επιφυλάξεις του, ο Βολταίρος εγκωμιάζει τη γοητεία των στίχων της τραγωδίας. Ο Σανφόρ επαινεί ανεπιφύλακτα την “Εσθήρ” και δεν κρύβει τον ενθουσιασμό του. Ο Σαιντ-Μπεβ εγκωμιάζει την αθωότητα, την αγνότητα και τη γλυκύτητα της όλης τραγωδίας. Η σύγχρονη κριτική θεωρεί την “Εσθήρ” αριστουργηματικό βιβλικό ποίημα, όπου η θρησκευτική σκέψη και η ατμόσφαιρα έχουν τα πρωτεία

_________________

  • Πρώτη δημοσίευση: ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, έτος ΜΒ΄, τόμος 84ος, τεύχος 992, 1 Νοεμβρίου 1968
  • Κεντρική φωτογραφία: Ο Ρακίνας κάνει πρόβα στην “Εσθήρ” με τις μαθήτριες του Σαιν-Συρ μπροστά στον Λουδοβίκο ΙΔ’ και τη Μαντάμ ντε Μαιντενόν. Πίνακας από το 1830, Μουσείο Παιδείας στη Ρουέν.
Γιώργος Πράτσικας
(Αλεξάνδρεια Αιγύπτου, 1897 – Αθήνα 1975). Λογοτέχνης και μεταφραστής. Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα με τη δημοσίευση ποιημάτων του, γραμμένων στα γαλλικά, στο Κάιρο. Μετά τον επαναπατρισμό του ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη δημοσιογραφία και, παράλληλα, έγραψε και κυκλοφόρησε πολλά βιβλία, με κυριότερα τις Μορφές της Γαλλίας (1948), Σάσκια και Ρέμπραντ (1948) Το σύγχρονο γαλλικό μυθιστόρημα (1959), Από τον Πασκάλ στον Κοκτό (1968) και Σατωβριάνδος και Ναπολέων (1968). Αλλά η ουσιαστικότερη συμβολή του στα γράμματα είναι οι μεταφράσεις του πολλών ξένων έργων, κυρίως γαλλικών, με τις οποίες γνώρισε αρκετούς Γάλλους συγγραφείς στην Ελλάδα, γεγονός για το οποίο τιμήθηκε από τη Γαλλία με το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής.
_________________
Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τις παραστάσεις της «Εσθήρ» στο «Θέατρο Αθηνών» από το θίασο Μυράτ – Ζουμπουλάκη. Το έργο, αν και είχε επιτυχία, σταμάτησε στις 25 παραστάσεις. Η πρεμιέρα έγινε στις 17 Οκτωβρίου 1968. Συντελεστές: Κώστας Βάρναλης / Νίκος Γκάτσος (μετάφραση), Δημήτρης Μυράτ (σκηνοθεσία), Σταύρος Ξαρχάκος (μουσική), Διονύσης Φωτόπουλος (σκηνικά-κοστούμια), Ντόρα Τσάτσου – Συμεωνίδου (χορογραφία). Διανομή: Βούλα Ζουμπουλάκη, Δημήτρης Μυράτ, Γιώργος Τζώρτζης, Μάκης Ρευματάς, Ματίνα Καρρά, Ντίνα Κώνστα, Δημήτρης Μπισλάνης, Kαίτη Ιμπροχώρη, Πάνος Βέλλιας. Επίσης παρουσιάζονταν πολλοί κομπάρσοι και χορευτές

Μοιράσου το!
ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ ΔΡΩΜΕΝΑ ΜΕΛΕΤΕΣ-ΑΡΘΡΑ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

ΙΣΩΣ ΣΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ

© dromena.net All rights reserved. | Developed by Δυτικός Άνεμος
Exit mobile version