Ο Λόπε δε Βέγα (Lope Félix de Vega Carpio, 25 Νοεμβρίου 1562 – 27 Αυγούστου 1635) ήταν Ισπανός θεατρικός συγγραφέας και ποιητής. Ήταν μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του Ισπανικού Χρυσού Αιώνα της μπαρόκ λογοτεχνίας.

Η φήμη του στον κόσμο της ισπανικής λογοτεχνίας έπεται μόνο αυτή του Μιγκέλ ντε Θερβάντες, ενώ ο τεράστιος όγκος της λογοτεχνικής παραγωγής του είναι ασύγκριτος, καθιστώντας τον έναν από τους πιο παραγωγικούς συγγραφείς στην ιστορία της λογοτεχνίας. Υπήρξε το «πρότυπο της ισπανικής διάνοιας» για τους συγχρόνους του, ενώ ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες – οι σχέσεις του οποίου με τον Λόπε δε Βέγα ήταν άλλοτε φιλικές και άλλοτε εχθρικές – τον αποκαλούσε “Ο Φοίνιξ της Ευφυΐας” και “Τέρας της Φύσεως (Fenix de los ingenios και Monstruo de la Naturaleza).

Ο Λόπε δε Βέγα γεννήθηκε στη Μαδρίτη στις 25 Νοεμβρίου 1562. Ο πατέρας του Φέλιξ δε Βέγα, κεντητής στο επάγγελμα, είχε μετακομίσει τον προηγούμενο χρόνο από το Βαγιαδολίδ (Valladolid) στην ισπανική πρωτεύουσα, όπου άνοιξε κατάστημα κεντημάτων.

Ο Λόπε δε Βέγα δεν ακολούθησε τη χειρωνακτική τέχνη του πατέρα του, ένοιωθε μάλιστα μειονεκτικά για την ταπεινή καταγωγή του, αλλά – έχοντας κλίση προς τη μελέτη – διδάχθηκε στα 1572-1573 Λατινικά και Καστιλιάνικα από τον ποιητή Βινθέντε Εσπινέλ (Vincente Espinel, 1550-1624) και τον επόμενο χρόνο γράφτηκε στο Αυτοκρατορικό Κολέγιο των Ιησουιτών, όπου πήρε τις βάσεις της ουμανιστικής παιδείας.

Εντυπωσιασμένος ο επίσκοπος της Άβιλα (Avila) από την επιμέλεια και το ενδιαφέρον του για τα γράμματα, τον πήρε στο Πανεπιστήμιο της Αλκαλά δε Ενάρες (Alcala de Henares) για ιερατικές σπουδές, αλλά ο Λόπε δε Βέγα εγκατέλειψε γρήγορα την ιδέα να ακολουθήσει ιερατική σταδιοδρομία, επηρεασμένος μάλιστα από τον έρωτά του για μια παντρεμένη γυναίκα.

Μετά το θάνατο του πατέρα του το 1578, το κατάστημα κεντημάτων περιήλθε στο σύζυγο μιας από τις αδελφές του ποιητή, της Ισαβέλας ντελ Κάρπιο. Ο Λόπε δε Βέγα υιοθέτησε τότε το ευγενικό όνομα Κάρπιο για να προσδώσει ένα αριστοκρατικό τόνο στο δικό του όνομα, επιθυμώντας να φανεί ότι ανήκε σε ανώτερη κοινωνική τάξη. Συνέχισε μάλιστα τις σπουδές του στο περίφημο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα, όπου απέκτησε ουμανιστική παιδεία.

Εν τω μεταξύ, ο Λόπε δε Βέγα είχε καθιερωθεί ως θεατρικός συγγραφέας στη Μαδρίτη και κέρδιζε τα προς το ζην από τα έργα του, τις “comedias”, αν και ισχυριζόταν ότι τα έγραφε μόνο από προσωπική κλίση προς το θέατρο.

Στο κορύφωμα της λογοτεχνικής παραγωγής του, ο Πάπας Ουρβανός Η΄ τίμησε το 1627 τον Λόπε δε Βέγα με τον τίτλο του διδάκτορα της θεολογίας και με το σταυρό του Τάγματος του Αγίου Ιωάννου της Ιερουσαλήμ.

Πάθος για τη ζωή και τον έρωτα

Ο Λόπε δε Βέγα είχε αφιερώσει μεγάλο μέρος της περιπετειώδους ζωής του στο πάθος του για τις γυναίκες. Κυριαρχούμενος από έντονα αισθήματα και ερωτικές παρορμήσεις, ήταν κομψός στην εμφάνισή του, ιπποτικά φιλοφρονητικός και ασκούσε προσωπική γοητεία στις γυναίκες.

Σε νεαρή ακόμη ηλικία, ο ερωτικός ενθουσιασμός του Λόπε δε Βέγα τον παρασύρει, ώστε να εγκαταλείψει τις πανεπιστημιακές σπουδές του στο Αλκαλά δε Χενάρες και να ακολουθήσει την Έλενα Οσόριο (Elena Osorio), μια γυναίκα ώριμη και εξαιρετικής ομορφιάς. Η σχέση του μαζί της έφθασε σε ερωτική πληρότητα, πλην όμως με συχνές ταπεινώσεις, βίαιη συμβίωση και εκδηλώσεις ζηλοτυπίας. Αποκορύφωμα της κατάστασης αυτής ήταν ο ερωτικός δεσμός της Έλενας με τον Δον Φρανθίσκο Περρενότ δε Γκρανβέλα, ανιψιό του ισχυρού καρδιναλίου Γκρανβέλα. Τελικά, ο Λόπε δε Βέγα αποδέχθηκε κυνικά το δεσμό της και μάλιστα αποσπούσε μέσω της Έλενας χρήματα από τον εραστή της. Όταν η Έλενα τελικά τον εγκατέλειψε, έγραψε σφοδρούς λιβέλους εναντίον της και εναντίον της οικογένειάς της, με συνέπεια να οδηγηθεί στη φυλακή και να εξοριστεί το 1588 από τη Μαδρίτη.

Ενώ διαρκούσε ακόμη το σκάνδαλο αυτό, ο Λόπε δε Βέγα απήγαγε την Ισαμπέλ δε Ουρμπίνα (Isabel de Urbina), την αριστοκρατική και όμορφη δεκαεξάχρονη αδελφή του Μεγάλου Τελετάρχη του Φιλίππου Β΄, την οποία είχε ήδη αποπλανήσει. Εξαναγκάστηκε να επισπεύσει το γάμο μαζί της, ενώ μετ’ ολίγον αναχώρησε με την ισπανική Αρμάδα στην εκστρατεία εναντίον της Αγγλίας, δημιουργώντας καθ’ οδόν και μια εφήμερη σχέση με μία πόρνη από τη Λισαβόνα.

Επιστρέφοντας, ο Λόπε δε Βέγα πέρασε τον υπόλοιπο χρόνο της εξορίας του από τη Μαδρίτη στη Βαλένθια, που ήταν τότε κέντρο αξιόλογης θεατρικής δραστηριότητας, και επιδόθηκε στη συγγραφή θεατρικών έργων.

Η έγγαμη ζωή του ποιητή με την Ισαμπέλ δε Ουρμπίνα κυλούσε ευτυχισμένη, αλλά η γυναίκα του πέθανε στη διάρκεια ενός τοκετού το 1595. Ο Λόπε δε Βέγα ερωτεύθηκε πολύ σύντομα τη χήρα Αντόνια Τρίγιο δε Αρμέντα (Antonia Trillo de Armenta). Η παράνομη συμβίωση μαζί της είχε ως συνέπεια τη δημόσια διαπόμπευσή του και μια νέα δίκη το 1596. Το νέο αυτό σκάνδαλο τον ανάγκασε να πουλήσει όλα τα υπάρχοντά του σε πλειστηριασμό και να φύγει από τη Μαδρίτη.

Το 1599, παρευρισκόμενος στο γάμο του Φιλίππου Γ΄, μια περιστασιακή συνάντησή του με μια κυρία ονομαζόμενη Πεγισέρ, είχε ως κατάληξη να αποκτήσει μαζί της ένα γιο, τον Φερνάρντο. Πολύ σύντομα συναντά την όμορφη ηθοποιό Μικαέλα δε Λουχάν (Micaela de Lujan), η οποία και παρέμεινε για 20 σχεδόν χρόνια η μεγάλη αγάπη του ποιητή. Τον ακολούθησε στη Σεβίλη και τη Γρανάδα (1602), συζούσε μαζί του και του έκανε αρκετά παιδιά, μεταξύ των οποίων τη Μαρσέλα και τον Λόπε Φέλιξ ή Λοπίτο.

Την ίδια εποχή, ο Λόπε δε Βέγα τέλεσε το δεύτερο γάμο του με την Χουάνα δε Γκουάρδο (Juana de Guardo), κόρη ενός πλούσιου κρεοπώλη, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον Κάρλος Φέλιξ και τη Φελιθιάνα. Για καθεμία από τις δύο αυτές γυναίκες, ο Λόπε δε Βέγα διατηρούσε σπίτι στο Τολέδο (1604 – 1610), ενώ ο ίδιος μετακόμισε σε σπίτι που αγόρασε στη Μαδρίτη, όπου είχε ήδη νοικιάσει ένα άλλο για τη Μικαέλα και τα παιδιά τους.

Στο σπίτι του στη Μαδρίτη, όπου έζησε τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής του, ο Λόπε δε Βέγα αντιμετώπισε μια σειρά από κακοτυχίες: Ο Κάρλος Φέλιξ, ο αγαπημένος του γιος, αρρώστησε και πέθανε το 1612, η γυναίκα του Χουάνα πέθανε στον τοκετό της Φελιθιάνα, ενώ πέθανε και η Μικαέλα δε Λουχάν.

Οι πικρές αυτές απογοητεύσεις προκάλεσαν στον ποιητή μια βαθιά προσωπική κρίση, που τον οδήγησε σε ηθική πτώση και επιστροφή σε μια ερωτική ζωή με ένα τρόπο βέβηλο και ανόσιο. Όταν πρωτοσυνάντησε τη Μάρτα δε Νεβάρες (Marta de Nevares), που ήταν 26 χρονών και παντρεμένη, την ερωτεύθηκε παράφορα και η ερωτική αυτή σχέση τους είχε ως αποτέλεσμα τη γέννηση μιας κόρης, της Αντόνια Κλάρα, το 1617.

Τα χρόνια όμως της μοναξιάς είχαν αρχίσει για τον Λόπε δε Βέγα: η κόρη του Μαρσέλα μπήκε το 1623 σε μοναστήρι, η άλλη κόρη του Φελιθιάνα παντρεύτηκε το 1633, ο γιος του Λοπίτο πέθανε σε ναυάγιο το 1634 και την ίδια χρονιά η Αντόνια κλέφτηκε εκούσια με ένα νεαρό αυλικό.

Στο μοναχικό σπίτι του, ο Λόπε δε Βέγα, αυτοτιμωρούμενος και βαθιά μεταμελημένος από την έκλυτη ζωή του και περιστοιχιζόμενος από μια κόρη του και μερικούς φίλους του, πέθανε από οστρακιά στις 27 Αυγούστου 1635 σε ηλικία 72 ετών.

Λογοτεχνική παραγωγή

Ο Λόπε δε Βέγα θεωρείται ο πολυγραφότερος και πιο δημιουργικός συγγραφέας στην παγκόσμια λογοτεχνία. Σύμφωνα με τον πρώτο βιογράφο του Χουάν Περές δε Μονταλμπάν, αποδίδονται στον Λόπε δε Βέγα 3.000 σονέτα, 3 μυθιστορήματα, 4 νουβέλες, 9 επικά ποιήματα και περίπου 1.800 θεατρικά έργα, από τα οποία 480 έχουν διασωθεί.

Στην επική ποίηση του Λόπε δε Βέγα περιλαμβάνονται: «Η Αρκαδία» (La Arcadia, 1598), ένα ποιμενικό ρομάντζο, η «Κατακτηθείσα Ιερουσαλήμ» (Jerusalem conquistada, 1609), μια προσπάθεια να συνδυάσει την Ισπανία και τους Ισπανούς ήρωες με τα γεγονότα της Γ΄ Σταυροφορίας, το «Τραγικό Στέμμα» (Corona tragica, 1627), ένα επικό ποίημα για τη ζωή και την εκτέλεση της Μαρίας Στιούαρτ, η «Δάφνη του Απόλλωνα» (El laurel de Apolo, 1630) κ.ά.

Το 1632, ο Λόπε δε Βέγα δημοσίευσε το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά του «Η Δωροθέα» (La Dorotea), όπου όλοι οι έρωτές του συγχωνεύονται με το σεξουαλικό πάθος του για την Έλενα Οθόριο.

Το 1609, ο Λόπε δε Βέγα δημοσίευσε μία πραγματεία για το θέατρο και την ποίηση με τον τίτλο «Νέα τέχνη για να συγγράφει κανείς κωμωδίες» (Arte Nuevo de hacer comedias en este tiempo), το θεατρικό μανιφέστο του, όπου υπερασπιζόταν τον τρόπο γραφής των θεατρικών έργων του.

Ο Λόπε δε Βέγα, όπως επισημαίνει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος στο έγκριτο έργο του «Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος», δεν είχε αποδώσει μεγάλη σημασία στη θεατρική παραγωγή του. Στο προαναφερόμενο θεατρικό μανιφέστο του, δικαιολογείται με τρόπο κυνικό ότι δεν γνωρίζει και ο ίδιος πολύ καλά τους ορθούς κανόνες για κάθε είδος ποιητικού λόγου και ακόμη για το «ανακάτεμα του κωμικού με το τραγικό», αλλά προτιμά να ανταποκριθεί με τα θεατρικά του έργα στις επιθυμίες του κοινού, το οποίο είχε αγκαλιάσει με λατρεία τον ποιητή.

Προσθέτει μάλιστα ο Λόπε δε Βέγα, ότι «περισσότερες από εκατό κωμωδίες του δεν χρειάστηκαν παρά εικοσιτέσσερις ώρες για να περάσουν από το μυαλό του στις σανίδες του θεάτρου».

Ο Λόπε δε Βέγα καθιέρωσε τις «comedias», με τη γενικότερη του όρου έννοια, ως θεατρικών έργων με περιεχόμενο κωμωδιών ή δραμάτων ή μικτών ειδών. Καθιέρωσε ακόμη ένα άλλο θεατρικό είδος, τις «κωμωδίες του μανδύα και του σπαθιού» (comedias de capa y de espada), που δεν μπορούν να ονομασθούν ούτε κωμωδίες ούτε τραγωδίες, αλλά έχουν έντονα τα χαρακτηριστικά του «κοινωνικού δράματος», που υπηρέτησαν στα νεότερα χρόνια συγγραφείς, όπως ο Ίψεν , ο Τολστόι, ο Στρίντμπεργκ, ο Χάουπτμαν κ.ά.

Επιλογή έργων

• El maestro de danzar (1594) – Ο δάσκαλος του χορού
• La dama boba (1617) – Η ηλίθια κυρία
• El perro del Hortelano (1618) – Το σκυλί του περιβολάρη
• Fuenteovejuna (1619) (Φουέντε Οβεχούνα) – ελλ.μτφ.Καίτη Κάστρο, εκδ.”Δωδώνη”, 1977 – Νίκος Γκάτσος, εκδ. “Πατάκη”, 2001
• El castigo sin venganza (1631) – Τιμωρία δίχως εκδίκηση
• Peribáñez y el comendador de Ocaña (1634) – Ο Περιμπάνεθ και ο Ταξιάρχης της Οκάνια
• El mejor alcalde, el Rey (1635) – Ο καλύτερος δήμαρχος, ο βασιλιάς
• El caballero de Olmedo (1641) – Ο ιππότης του Ολμέδο
• La estrella de Sevilla (1750) – (Το αστέρι της Σεβίλης), ελλ.μτφ. Κ. Καρθαίος, εκδ. “Πατάκη”, 2005

Οικία – Μουσείο Λόπε δε Βέγα

Η οικία – μουσείο, που είναι αφιερωμένο στη ζωή και το έργο του Λόπε δε Βέγα, βρίσκεται στη Μαδρίτη επί της οδού Θερβάντες αριθ. 11 (Calle de Cervantes 11). Είναι μια τυπική κατοικία του 17ου αιώνα, σε καστιλιάνικη αρχιτεκτονική, που την αγόρασε και εγκαταστάθηκε εδώ ο Λόπε δε Βέγα το 1610. Σ’ αυτό το σπίτι έγραψε τα περισσότερα από τα έργα του, που υπολογίζονται συνολικά σε 2.000.

Στο κέντρο βρίσκεται ένα σκοτεινό παρεκκλήσιο χωρίς εξωτερικά παράθυρα. Ο μικρός κήπος στο πίσω μέρος έχει ένα πηγάδι και είναι φυτεμένος με τα λουλούδια και τα οπωροφόρα δέντρα, που αναφέρει ο συγγραφέας στα έργα του. Στο σπίτι αυτό έζησε ο Λόπε δε Βέγα μέχρι το θάνατό του στις 27 Αυγούστου 1635. Το 1935 ανακαινίστηκε και χαρακτηρίστηκε ως εθνικό μνημείο.

Πηγές

• «501 Great Writers» (General Editor: Julian Patrick), Apple Press, London, 2009.
• John Gassner (edit.): «A Treasury of the Theatre», Lope de Vega «FuenteOvejuna», Volume Two, Simon and Schuster, New York, 1951.
• Παναγιώτης Κανελλόπουλος: «Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος», τόμος ΙV, Εκδόσεις Δ. Γιαλλέλης, Αθήνα, 1976.
• Αλαρντάις Νίκολ: «Παγκόσμια Ιστορία του Θεάτρου», τόμ. Β΄, Εκδόσεις «ΠΝΟΗ» (χ,χρ.).
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα, λήμμα «Βέγκα Κάρπιο, Λόπε Φέλιξ δε», τόμ. 13, Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 1996.
• «ΜΑΔΡΙΤΗ» (Οδηγοί του Κόσμου), Ελληνική έκδοση, Εκδόσεις ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ/ DORLING KINDERSLEY, Αθήνα, 1999.