Αριστοφάνους Νεφέλαι (βιβλιοκριτική)
- Αριστοφάνης Νεφέλαι. Μετάφραση: Γιώργης Σ. Έξαρχος. Ερωδιός. Θεσσαλονίκη 2021, σ. 174. Δέσιμο: Μαλακό εξώφυλλο. ISBN: 978-960-454-247-5. Γλώσσα πρωτοτύπου: αρχαία ελληνικά. Η Οικονομική Επιστήμη στον Αρχαιοελληνικό Κόσμο 2. Σημειώσεις: Πρόλογος: Γιώργης Έξαρχος. Τιμή: 14.00€ Φ.Π.Α.: 6%
- ΣΩΤΗΡΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥ*
Το διαχρονικό πρόβλημα της μετάφρασης, της μετα-γραφής δηλαδή ενός κειμένου από μια γλωσσική έκφανση σε μια άλλη, έχει βρει πολλές απαντήσεις και καμία οριστική ή πλήρη. Η γλώσσα είναι δυναμικό φαινόμενο, αενάως μεταβαλλόμενο, αλληλοεπιδραστικό και διαρκώς εμπλουτιζόμενο. Οι εκδοχές της είναι πάρα πολλές και η ανάγκη επικοινωνίας απαραίτητη. Μπορεί κατά καιρούς, να εμφανίζεται μια κυρίαρχη γλώσσα αλλά αυτό διαρκεί όσο και η δυναμική της κυρίαρχης κοινοτικής-εθνοτικής ομάδας που την επιβάλλει. Προσπάθειες ομογενοποίησης γίνονται, αλλά το αποτέλεσμα συνήθως είναι πρόσκαιρο. Εξάλλου, υπάρχει και η κάθετη διάκριση. Ο χρόνος. Όπως και να έχει, είτε η ελάχιστη μεταφραστική μονάδα είναι η λέξη, όπως λέει ο Peter Newmark, είτε το νόημα, όπως υποστηρίζει ο Κικέρων, το ζητούμενο είναι πάντοτε το ίδιο. Να βρεθεί το γλωσσικό ισοδύναμο και να διατηρηθεί η ποιότητα της γραφής του πρωτοτύπου. Η γλώσσα δεν μεταφέρει απλώς «νοήματα». Εμπεριέχει ένα τεράστιο πολιτισμικό φορτίο το οποίο ο μεταφραστής δεν έχει προφανώς το δικαίωμα να «αποβάλει». Γι’ αυτό, ίσως, η πιστή μετάφραση να είναι πιο ενδεδειγμένη από την «άπιστη». Παράγει όμως το ίδιο αισθητικό αποτέλεσμα;
Ο Γιώργης Έξαρχος είναι -και- οικονομολόγος. Γι αυτό και η επιλογή του να μεταφράσει τις ΝΕΦΕΛΕΣ του Αριστοφάνη εδράζεται στην επιθυμία του να μεταφέρει στα καθ΄ ημάς, έργα που εστιάζουν, κυρίως, στον οικονομικό παράγοντα μιας κοινοτικής δραστηριότητας. Ο μεγάλος κωμωδιογράφος μας, στο συγκεκριμένο έργο επικεντρώνεται στο θέμα του ανήθικου πλουτισμού και πιο συγκεκριμένα στην ηθική του κέρδους από τον δανεισμό. Ποιος μπορεί, αλήθεια, να υποστηρίξει ότι αυτό το θέμα δεν είναι διαχρονικό; Η μετάφραση του Έξαρχου είναι λογοτεχνική – έμμετρη. Παραμένει όμως πιστή. Η μεταφραστική του μονάδα είναι -κυρίως- ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος ανομοιοκατάληκτος (όπου είναι δυνατό) και όχι το δίστιχο, γι’ αυτό προσπαθεί -και επιτυγχάνει σε μεγάλο βαθμό- να δημιουργήσει αντιστοίχηση με το πρωτότυπο έτσι ώστε σε λίγα μόνο σημεία να βλέπουμε διασκελισμό του νοήματος. Το πολιτισμικό φορτίο μεταφέρεται αυτούσιο και ο αναγνώστης μπορεί να κατανοήσει πλήρως τα τεκταινόμενα, γιατί η απλή καθομιλουμένη γλώσσα δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών και παρανοήσεων.
Έχει λεχθεί -όχι άδικα κατά τη γνώμη μου- ότι το σημερινό θέατρο πάσχει από «σκηνοθετίτιδα», μια προσπάθεια δηλαδή των σκηνοθετών να αφήσουν το αποτύπωμά τους στην παράσταση ενός αρχαίου δράματος, καινοτομώντας και χρησιμοποιώντας τα εκφραστικά μέσα κατά το δοκούν, ακόμη και σε βάρος του κειμένου. Η άλλη άποψη υποστηρίζει ότι «…μα αυτό που έχουμε είναι απλά ένα κείμενo και αυτό, πολλές φορές, ημιτελές. Γιατί να μην έχουμε τη δυνατότητα να το παρουσιάσουμε με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι κατανοητό από το σύγχρονο κοινό;..» Η δεύτερη άποψη νομίζω ότι υποτιμάει το σύγχρονο κοινό και επίσης αποτελεί μια δικαιολογία για να προβληθεί το υπερεγώ του σκηνοθέτη. Ξεχνάμε ότι ανάμεσα στο κείμενο και τον σύγχρονο θεατή μεσολαβεί η μετάφραση. Η οποία, όσο πιο πιστή είναι, τόσο πιο πολύ μας μεταφέρει στην ατμόσφαιρα και τις παραμέτρους της κοινωνικής πραγματικότητας την οποία εκφράζει το έργο. Γιατί πρέπει να το μεταφέρουμε στη σύγχρονη πραγματικότητα; Ο θεατής δεν έχει τη νοητική ικανότητα να κάνει την αναγωγή και να κατανοήσει τα -διαχρονικά, ούτως ή άλλως- μηνύματα; Γιατί πρέπει να αλλάξουμε την αισθητική του έργου; Και δεν αναφέρομαι στις -απόλυτα δικαιολογημένες- δημιουργικές παρεμβάσεις ( π.χ. αυτές που έκανε ο Κάρολος Κουν).
Οι Νεφέλες έχουν μεταφραστεί από κορυφαίους φιλολόγους-μεταφραστές. Ωστόσο, ο Γιώργης Έξαρχος δεν κάνει «μια ακόμη» μετάφραση. Βαθύς γνώστης του αρχαίου λόγου προσπαθεί -και επιτυγχάνει- να διατηρήσει την ισορροπία ανάμεσα στη νοηματική απόδοση και στην αισθητική αποτίμηση. Μεταφράζει πιστά και δημιουργικά σε απλή νεοελληνική, επιλέγοντας τη συμπύκνωση από τον πλατειαστικό λόγο. Χωρίς να κάνει αυτό που λέμε «κατά λέξιν» απόδοση, παραμένει απόλυτα πιστός στο πρωτότυπο, μεταφέροντας μια αυτούσια αίσθηση του Αριστοφανικού κειμένου, σε ρέουσα γλώσσα, με ποικίλες εκφάνσεις δημιουργικής δεξιοτεχνίας. Γιατί, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η μετάφραση είναι πριν και πάνω από όλα επιστήμη και τέχνη της δεξιότητας.
Εύχομαι να είναι καλοτάξιδο το βιβλίο.
*Ο κ. Σωτήρης Αργυρού είναι Φιλόλογος – Θεατρολόγος
The following two tabs change content below.
Latest posts by dromena (see all)
- Ο Σαίξπηρ στο πολεμικό Λονδίνο - 11 Απριλίου, 2024
- Η “Δωδέκατη νύχτα” του Σαίξπηρ - 2 Απριλίου, 2024
- Αν ο Νίκος Χαραλάμπους σκηνοθετούσε τον τηλεφωνικό κατάλογο - 31 Μαρτίου, 2024
- Ο σκηνοθέτης Νίκος Χαραλάμπους - 31 Μαρτίου, 2024
- Μνήμη Νίκου Χαραλάμπους - 31 Μαρτίου, 2024
